Badania przesiewowe w aspekcie profilaktyki zdrowotnej — dlaczego ich regularne wykonywanie jest tak ważne dla naszego zdrowia?

mgr Anna Ber­na­ciak, dia­gno­sta labo­ra­to­ryj­ny

Zgod­nie z defi­ni­cją WHO ( World Health Orga­ni­za­tion, Świa­to­wa Orga­ni­za­cja Zdro­wia) zdro­wie ozna­cza dobre samo­po­czu­cie fizycz­ne, psy­chicz­ne i spo­łecz­ne, a nie tyl­ko brak cho­ro­by.

W sto­sun­ku do wzra­sta­ją­cej licz­by zacho­ro­wań na cho­ro­by cywi­li­za­cyj­ne i nowo­two­ro­we, wszel­kie zacho­wa­nia proz­dro­wot­ne mają­ce na celu wspie­ra­nie zdro­wia i samo­po­czu­cia, mogą peł­nić funk­cję pro­fi­lak­tycz­ną.

Zacho­wa­nia pro­fi­lak­tycz­ne mają na celu utrzy­ma­nie dobre­go samo­po­czu­cia jed­nost­ki poprzez regu­lar­ne aktyw­no­ści fizycz­ne, pra­wi­dło­wą higie­nę snu, dobre nawy­ki żywie­nio­we, uni­ka­nie uży­wek oraz zacho­wa­nia zwią­za­ne z dzia­łal­no­ścią pre­wen­cyj­ną takie jak regu­lar­ne bada­nia okre­so­we, prze­strze­ga­nie zale­ceń leka­rza, czy samo­kon­tro­la sta­nu zdro­wia.

Według danych sta­ty­stycz­nych CBOS (Cen­trum Bada­nia Opi­nii Spo­łecz­nej) z 2016 roku 57 % ankie­to­wa­nych to oso­by uwa­ża­ją­ce się o dba­ją­ce o swo­je zdro­wie, nato­miast nie­za­do­wo­le­nie ze swo­je­go zdro­wia wyra­ża 9% ankie­to­wa­nych.

W myśl hasła Świa­to­wej Orga­ni­za­cji Zdro­wia „ Two­je zdro­wie w Two­ich rękach”, sze­reg dzia­łań pro­fi­lak­tycz­nych przez nas podej­mo­wa­nych gwa­ran­tu­je nam pod­wyż­sze­nie pozio­mu jako­ści życia poprzez reali­zo­wa­nie się w okre­ślo­nych rolach spo­łecz­nych w dobrym sta­nie psy­chicz­nym i fizycz­nym.

Z punk­tu widze­nia eko­no­micz­ne­go, łatwiej jest zapo­bie­gać cho­ro­bie niż ją leczyć, dla­te­go tak waż­na jest świa­do­mość sku­tecz­nej pro­fi­lak­ty­ki.

Pro­gram badań skri­nin­go­wych (prze­sie­wo­wych) obej­mu­ją­cy więk­szość spo­łe­czeń­stwa ma na celu wykry­wa­nie cho­ro­by w począt­ko­wym jej sta­dium i wdro­że­nie odpo­wied­nie­go lecze­nia.

Dodat­ko­wo Naro­do­wy Pro­gram Zwal­cza­nia Cho­rób Nowo­two­ro­wych zapew­nia opie­kę nad rodzi­na­mi obcią­żo­ny­mi wyso­kim, dzie­dzicz­nie uwa­run­ko­wa­nym ryzy­kiem zacho­ro­wa­nia na nowo­two­ry zło­śli­we.

Pro­gra­my pro­fi­lak­tycz­ne w Pol­sce nie są jed­na­ko­we, gdyż róż­no­rod­ność badań wyni­ka z ana­li­zy struk­tu­ry wie­ko­wej, zawo­do­wej i zdro­wot­nej lud­no­ści zamiesz­ku­ją­cej dany teren. Aby zgło­si­ła się jak naj­więk­sza licz­ba chęt­nych, bada­nie takie powin­no być pro­ste, bez­bo­le­sne i nie­in­wa­zyj­ne.

Do naj­bar­dziej aktu­al­nych pro­gra­mów pro­fi­lak­tycz­nych w Pol­sce, któ­rych dane zosta­ły zaczerp­nię­te ze stro­ny inter­ne­to­wej Naro­do­we­go Fun­du­szu Zdro­wia, zali­cza­my:

Pro­gram pro­fi­lak­ty­ki raka pier­si, w któ­rym bada­nie mam­mo­gra­ficz­ne adre­so­wa­ne jest do kobiet w wie­ku 50–69 lat, któ­re muszę speł­niać przy­naj­mniej jed­no z kry­te­riów usta­lo­ne przez Popu­la­cyj­ny Pro­gram Wcze­sne­go Wykry­wa­nia Raka Pier­si. Te czyn­ni­ki to: rak pier­si wśród człon­ków rodzi­ny (mat­ka, sio­stra, cór­ka), muta­cje w obrę­bie genów BRCA1/BRCA2, nie­stwier­dzo­na wcze­śniej zmia­na o cha­rak­te­rze zło­śli­wym w pier­si, nie wyko­ny­wa­nie mam­mo­gra­fii przez ostat­nie dwa lata.

 Pro­gram pro­fi­lak­ty­ki raka szyj­ki maci­cy ma na celu wyko­na­nie cyto­lo­gii u kobiet w prze­dzia­le wie­ko­wym 25–59 lat, któ­re nie bada­ły się przez ostat­nie trzy lata, obcią­żo­ne są ryzy­kiem zaka­że­nia wiru­sem HIV, wiru­sem HPV-typem wyso­kie­go ryzy­ka, lub przyj­mu­ją leki immu­no­su­pre­syj­ne.

Pro­gram badań pre­na­tal­nych skie­ro­wa­ny do kobiet w cią­ży, mają­cy na celu poprzez wyko­na­nie bada­nia USG i badań bio­che­micz­nych z krwi, wyklu­cze­nie mię­dzy inny­mi ryzy­ka aber­ra­cji chro­mo­so­mo­wej lub wady pło­du.

Pro­gram pro­fi­lak­ty­ki gruź­li­cy doty­czą­cy osób mają­cych kon­takt z oso­ba­mi z już roz­po­zna­ną cho­ro­bą, oraz mają­ce trud­ne warun­ki życio­we, któ­re mogły zna­czą­co wpły­nąć na roz­wój cho­ro­by.

Pro­gram pro­fi­lak­ty­ki cho­rób ukła­du krą­że­nia, adre­so­wa­ny do osób w wie­ku 35–55 lat, obcią­żo­nych sze­re­giem czyn­ni­ków ryzy­ka, mają­cych wpływ na roz­wój tej jed­nost­ki cho­ro­bo­wej.

Pro­gram pro­fi­lak­ty­ki cho­rób odty­to­nio­wych, adre­so­wa­ny do osób uza­leż­nio­nych od tyto­niu powy­żej 18 roku życia, w tym dia­gno­sty­ka POChP, czy­li prze­wle­kłej obtu­ra­cyj­nej cho­ro­by płuc.

Aktyw­ne podej­ście oby­wa­te­la do zdro­wia poprzez edu­ka­cję i sys­te­ma­tycz­ne wdra­ża­nie dobrych nawy­ków proz­dro­wot­nych ma na celu zapo­bie­ga­nie zacho­wa­niom nie­ko­rzyst­nym dla zdro­wia i utrwa­la­nie pra­wi­dło­wych wzor­ców dobre­go sty­lu życia.

Igno­ro­wa­nie, nie­do­strze­ga­nie, myl­ne inter­pre­to­wa­nie obja­wów świad­czą­cych o toczą­cym się pro­ce­sie cho­ro­bo­wym, oraz myśle­nie zgod­nie z zasa­dą „jakoś to będzie” powo­du­je, że wie­le cho­rób roz­po­zna­wa­nych jest zbyt póź­no. Za nega­tyw­ne podej­ście do tema­tu pro­fi­lak­ty­ki zdro­wot­nej odpo­wia­da wie­le czyn­ni­ków, do któ­rych mię­dzy inny­mi zali­cza­my:

Odkła­da­nie badań na póź­niej, baga­te­li­zo­wa­nie pro­ble­mu z powo­du myśle­nia, że ten pro­blem danej jed­nost­ki nie doty­czy. Brak wia­ry, że wcze­sne wykry­cie zmia­ny cho­ro­bo­wej może ura­to­wać życie oraz uciec od bólu, lub też uchro­nić naj­bliż­szych przed tra­ge­dią rodzin­ną. Zbyt niskie poczu­cie świa­do­mo­ści zagro­że­nia zdro­wia oraz życia. Strach przed zdia­gno­zo­wa­niem cho­ro­by, jako czyn­nik powstrzy­mu­ją­cy przed uda­niem się do leka­rza, ból fizycz­ny oraz brak kom­for­tu pod­czas bada­nia.

Pra­wi­dło­wo dobra­ne bada­nia prze­sie­wo­we, pod kątem wie­ku i płci, umoż­li­wia­ją lep­szy poziom opie­ki zdro­wot­nej. Sys­tem opie­ki pro­fi­lak­tycz­nej nad oso­ba­mi pra­cu­ją­cy­mi zapew­nia obo­wiąz­ko­we okre­so­we bada­nia lekar­skie mają­ce na celu wcze­sne wykry­wa­nie wie­lu scho­rzeń, w tym nowo­two­ro­wych.

Licz­ne bada­nia wska­zu­ją, że połą­cze­nie badań pro­fi­lak­tycz­nych z pozy­tyw­ny­mi emo­cja­mi, może zwięk­szyć fre­kwen­cję Pola­ków na bada­niach poprzez to, że zgła­sza­ją­cy się pacjent nie ma poczu­cia, że jest intru­zem, tyl­ko dłu­go ocze­ki­wa­nym gościem. Jest to dla ludzi szan­sa na spo­kój, radość i nadzie­ję, a co wię­cej dla kobiet ochro­na przed utra­tą mło­do­ści i pięk­na, któ­re sta­no­wią kult współ­cze­snej cywi­li­za­cji.

Lite­ra­tu­ra:

Gład­czuk J, Mak­si­mo­wicz K, Klesz­czew­ska E. Wybra­ne aspek­ty pro­fi­lak­ty­ki cho­rób nowo­two­ro­wych w Pol­sce. Część I. Czyn­ni­ki deter­mi­nu­ją­ce zacho­wa­nia pro­fi­lak­tycz­ne. Hyge­ia Public Health 2015; 50(2): 266–271.

Hans-Wytry­chow­ska AM, Wytry­chow­ski K, Dra­bik-Danis E. Bilan­se zdro­wia u doro­słych-sku­tecz­ne narzę­dzie pro­fi­lak­ty­ki? Fami­ly Medicine&Primary Care Review 2015; 17(2): 147–151.

Wisz­niew­ska M, Magnu­ska J, Lipiń­ska-Ojrza­now­ska A, Pepłoń­ska B, Han­ke W, Kalin­ka J, Skręt-Magier­ło J,

Zadroż­ny M, Walu­siak-Sko­ru­pa J. Model dzia­łań pro­fi­lak­tycz­nych zin­te­gro­wa­ny z opie­ką pro­fi­lak­tycz­ną nad pra­cow­ni­ka­mi-zapo­bie­ga­nie nie­któ­rym typom nowo­two­rów wśród kobiet. Medy­cy­na Pra­cy 2018;69(4):439–455.

Grusz­czyń­ska M, Bąk-Sosnow­ska M, Plin­ta R. Zacho­wa­nia zdro­wot­ne jako istot­ny ele­ment aktyw­no­ści życio­wej czło­wie­ka. Sto­su­nek Pola­ków do wła­sne­go zdro­wia. Hyge­ia Public Health 2015; 50(4): 558–565.

http://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/
https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_138_16.PDF

Trzop B, Walen­ty­no­wicz-Moryl K. Spo­łecz­ne wymia­ry zdro­wia i cho­ro­by: od teo­rii do prak­ty­ki. Zie­lo­na Góra: Fun­da­cja Obser­wa­to­rium Spo­łecz­ne Inter Alia; 2017: 87–102.