Profilaktyka jamy ustnej w obliczu nowych wyzwań

Dostęp­ne dane wska­zu­ją na to, że glo­bal­nie nawet poło­wa doro­słej popu­la­cji zma­ga się z cho­ro­ba­mi przy­zę­bia. W Pol­sce według badań epi­de­mio­lo­gicz­nych scho­rze­nie to w róż­nym stop­niu nasi­le­nia doty­ka ponad 90% doro­słych osób. Głów­ną przy­czy­ną roz­wo­ju sta­nów zapal­nych są bak­te­rie cho­ro­bo­twór­cze roz­wi­ja­ją­ce się nad­mia­rze w jamie ust­nej w wyni­ku m.in. złej higie­ny, uwa­run­ko­wań hor­mo­nal­nych, anty­bio­ty­ko­te­ra­pii czy pale­nia tyto­niu. W ostat­nim cza­sie poja­wi­ły się rów­nież donie­sie­nia wią­żą­ce stan jamy ust­nej, a w szcze­gól­no­ści dzią­seł z zaostrzo­nym prze­bie­giem SARS-CoV‑2. Jaki zatem jest zwią­zek pomię­dzy zaka­że­niem SARS-CoV‑2, a zdro­wiem jamy ust­nej? I czym w ogó­le gro­zi nam nie­od­po­wied­nia higie­na w tym zakre­sie?

Każ­dy czło­wiek w jamie ust­nej posia­da wła­sny eko­sys­tem skła­da­ją­cy się z nie­zli­czo­nych gatun­ków bak­te­rii, grzy­bów i wiru­sów, któ­re współ­ist­nie­ją we względ­nej har­mo­nii. Nawet naj­mniej­sze odchy­le­nia w rów­no­wa­dze bak­te­ryj­nej, spo­wo­do­wa­ne np. leko­te­ra­pią, w tym anty­bio­ty­ka­mi, cho­ro­ba­mi prze­wle­kły­mi, czy nawet stre­sem mogą przy­czy­nić się do wie­lu scho­rzeń. Ponad­to, co nie­zwy­kle cie­ka­we, obec­nie dużo wię­cej wie­my o mikro­bio­cie jelit, a trze­ba pamię­tać, że to jama ust­na i jej mikro­bio­ta sta­no­wi pierw­szy odci­nek ukła­du pokar­mo­we­go.

Związ­ki przy­czy­no­wo skut­ko­we

„Nie­le­czo­ne cho­ro­by jamy ust­nej odbi­ja­ją się na ogól­nym zdro­wiu czło­wie­ka. Licz­ne zanie­dba­nia powo­du­ją przy­rost osa­du bak­te­ryj­ne­go, kamie­nia i powsta­wa­nie pogłę­bio­nych kie­szo­nek dzią­sło­wych. A to wła­śnie tutaj two­rzy się sku­pi­sko nie­bez­piecz­nych bak­te­rii. Wyka­za­no zwią­zek mię­dzy nie­le­czo­ny­mi sta­na­mi zapal­ny­mi o pod­ło­żu bak­te­ryj­nym a zwięk­szo­nym ryzy­kiem wystą­pie­nia cho­rób meta­bo­licz­nych, kar­dio­lo­gicz­nych, płuc, nerek, cukrzy­cy, zapa­le­nia sta­wów, wie­lu cho­rób
o pod­ło­żu auto­im­mu­no­lo­gicz­nym, cho­ro­by Alzhe­ime­ra czy nawet poro­dów przed­wcze­snych” — wyja­śnia dr n. med. Mar­cin Aluch­na.

Naj­le­piej pozna­ny­mi pato­ge­na­mi są Strep­to­ko­ki (wymo­wa fone­tycz­na) w tym gatun­ki S. mutans, S. pyoge­nes czy S. san­gu­inis, a tak­że bak­te­rie kom­plek­su czer­wo­ne­go tj. Porphy­ro­mo­nas gin­gi­va­lis czy Pre­vo­tel­la inter­me­dia odpo­wie­dzial­ne za sta­ny zapal­ne przy­zę­bia. Kon­se­kwen­cja­mi kli­nicz­ny­mi dla pacjen­ta są ból, obrzęk czy krwa­wie­nie z dzią­seł. Zabu­rze­nie rów­no­wa­gi mikro­bio­lo­gicz­nej w jamie ust­nej wywo­ły­wa­ne przez nad­mier­ny i nie­usu­wa­ny osad czy kamień nazęb­ny pro­wa­dzi do sta­nu zapal­ne­go, pogłę­bio­nych kie­szo­nek przy­dzią­sło­wych czy utra­ty kości. Kon­se­kwen­cje kli­nicz­ne to m.in. próch­ni­ca, hali­to­za, utra­ta zębów, zapa­le­nie dzią­seł i przy­zę­bia. Naj­now­sze donie­sie­nia epi­de­mio­lo­gicz­ne wska­zu­ją na zwią­zek mię­dzy wyso­kim mia­nem bak­te­rii bez­tle­no­wej Porphy­ro­mo­nas gin­gi­va­lis a zwięk­szo­nym ryz­kiem zacho­ro­wa­nia na raka trzust­ki. Jed­nak jak się oka­zu­je, to nie wszyst­kie moż­li­we kon­se­kwen­cje.

Zależ­ność mię­dzy para­don­to­zą a cho­ro­bą Alzhe­ime­ra

Infor­ma­cje ze świa­ta nauko­we­go wska­zu­ją na rolę ukła­du immu­no­lo­gicz­ne­go w mani­fe­sta­cji obja­wów cho­ro­by Alzhe­ime­ra. W bada­niach z udzia­łem mysz typu dzi­kie­go wska­za­no na zwią­zek prze­wle­kłej uogól­nio­nej cho­ro­by przy­zę­bia z ini­cjo­wa­niem pro­ce­sów pro­wa­dzą­cych do neu­ro­de­gra­da­cji tka­nek mózgo­wych, co zosta­ło powią­za­ne z zabu­rze­nia­mi pamię­ci, mowy
i koja­rze­nia, czy obja­wów wła­ści­wych dla cho­ro­by Alzhe­ime­ra. U cho­rych docho­dzi do obni­że­nia wie­lu czyn­ni­ków zwią­za­nych z pra­wi­dło­wym funk­cjo­no­wa­niem ukła­du odpor­no­ścio­we­go, w tym do zmniej­sze­nia pozio­mu lak­to­fe­ry­ny w śli­nie. Ogra­ni­czo­ne ilo­ści lak­to­fe­ry­ny w orga­ni­zmie sprzy­ja­ją namna­ża­niu się bak­te­rii w jamie ust­nej, któ­re wraz z czyn­ni­ka­mi zapal­ny­mi tra­fia­ją do krwio­bie­gu. A stąd już łatwo o spo­wo­do­wa­nie ogól­no­ustro­jo­we­go sta­nu zapal­ne­go. Ponad­to wyka­za­no, że lak­to­fe­ry­na może tak­że ogra­ni­czać agre­ga­cje beta-amy­lo­idu i biał­ka tau oraz wpły­wać na redu­ko­wa­nie uszko­dzeń neu­ro­nów. Stąd wyni­ka wska­za­nie niskie­go pozio­mu lak­to­fe­ry­ny jako waż­ne­go ele­men­tu w pato­me­cha­ni­zmie cho­ro­by Alzhe­ime­ra.

SARS-CoV‑2 a higie­na jamy ust­nej

Zgod­nie z naj­now­szy­mi donie­sie­nia­mi, stan jamy ust­nej, a w szcze­gól­no­ści dzią­seł, może odgry­wać klu­czo­wą rolę w roz­wo­ju oraz prze­bie­gu zaka­że­nia SARS-CoV‑2. Prze­pro­wa­dzo­ne bada­nia poka­zu­ją, że jama ust­na może sta­no­wić aktyw­ne miej­sce i źró­dło zaka­że­nia i wni­ka­nia koro­na­wi­ru­sa. Wyka­za­no współ­za­leż­ność zapa­le­nia przy­zę­bia z gor­szy­mi roko­wa­nia­mi wśród pacjen­tów zaka­żo­nych SARS-CoV‑2, w tym rów­nież więk­sze ryzy­ko potrze­by intu­ba­cji czy śmier­ci¹. Naukow­cy wska­zu­ją na to, że oddzia­ły­wa­nie wiru­sa SARS-CoV‑2 może pro­wa­dzić do roz­wo­ju nad­mier­nej odpo­wie­dzi zapal­nej oraz w kon­se­kwen­cji tzw. burzy cyto­ki­no­wej – czy­li nad­mier­nej reak­cji ukła­du odpor­no­ścio­we­go, skut­ku­ją­cej pro­ce­sem destruk­cyj­nym w tkan­kach m.in. płuc. Co wię­cej na języ­ku i ślu­zów­ce jamy ust­nej zaob­ser­wo­wa­no licz­ną obec­ność recep­to­rów dla enzy­mu kon­wer­tu­ją­ce­go angio­ten­sy­nę 2 (ACE- 2), wobec któ­rych ma sil­ne powią­za­nie biał­ko S kol­ca cząst­ki SARS-CoV‑2². Ozna­cza to, że jama ust­na sta­no­wi jeden z waż­niej­szych obsza­rów moż­li­we­go prze­do­sta­nia się wiru­sa do orga­ni­zmu,
a zaka­żo­ne i pogłę­bio­ne kie­szon­ki dzią­sło­we mogą posłu­żyć jako rezer­wu­ar wiru­sa, a co za tym idzie umoż­li­wić jego swo­bod­ny trans­fer do orga­ni­zmu powo­du­ją­cy uszko­dze­nie tka­nek.

Inne bada­nia prze­pro­wa­dzo­ne przez naukow­ców z Los Ange­les i Kapsz­ta­du wska­zu­ją, że oso­by hospi­ta­li­zo­wa­ne, któ­re były zaka­żo­ne wiru­sem SARS-CoV‑2, a u któ­rych wcze­śniej wykry­to cho­ro­bę dzią­seł są bar­dziej nara­żo­ne na powi­kła­nia zwią­za­ne z ukła­dem odde­cho­wym, włą­cza­jąc
w to nie­wy­dol­ność odde­cho­wą³. Dla­te­go tak ogrom­ną rolę w zapo­bie­ga­niu zapa­la­nia przy­zę­bia odgry­wa pro­fi­lak­ty­ka zdro­wia jamy ust­nej, któ­ra przede wszyst­kim sku­pia się na pra­wi­dło­wej higie­ni­za­cji i pro­fe­sjo­nal­nym usu­wa­niu zło­gów bak­te­ryj­nych.

Pra­wi­dło­wa higie­na jamy ust­nej – czy­li jaka?

Dba­nie o higie­nę jamy ust­nej pozwa­la utrzy­mać pra­wi­dło­wą mikro­bio­tę. Waż­ne jest więc codzien­ne mycie zębów, regu­lar­ne korzy­sta­nie z nici den­ty­stycz­nych oraz pły­nów do płu­ka­nia ust. Te ostat­nie ze wzglę­du na swo­ją płyn­ną for­mę docie­ra­ją w trud­no dostęp­ne miej­sca, któ­re nara­żo­ne są na zale­ga­nie płyt­ki bak­te­ryj­nej będą­cej głów­ną przy­czy­ną próch­ni­cy oraz cho­rób dzią­seł i przy­zę­bia. Tym samym wpły­wa­ją na efek­tyw­ność codzien­nej pie­lę­gna­cji jamy ust­nej. Inną for­mą dba­nia o utrzy­ma­nie rów­no­wa­gi mikro­bio­ty jamy ust­nej może być sto­so­wa­nie suple­men­tów die­ty zawie­ra­ją­cych pro­bio­ty­ki. Na przy­kład skład­ni­ki aktyw­ne zawar­te w fiol­ce suple­men­tu die­ty Sali­stat SGL03 mogą wpły­wać korzyst­nie na redu­ko­wa­nie sta­nów zapal­nych i hamo­wać namna­ża­nie nie­któ­rych nie­ko­rzyst­nych bak­te­rii odpo­wie­dzial­nych za sta­ny zapal­ne jamy ust­nej⁴⁵. W skła­dzie pro­duk­tu znaj­du­ją się

Lac­to­ba­cil­lus sali­va­rius SGL03 — pro­bio­tyk wła­ści­wy dla jamy ust­nej czło­wie­ka oraz ukła­du pokar­mo­we­go. Jest odpor­ny na niskie pH dzię­ki cze­mu po spo­ży­ciu dzia­ła tak­że sty­mu­lu­ją­co na układ opor­no­ścio­wy. Co istot­ne ma pozna­ny mecha­nizm dzia­ła­nia na pato­ge­ny — hamu­je ich namna­ża­nie poprzez kon­ku­ren­cyj­ne wypie­ra­nie, koagre­ga­cję, kon­ku­ro­wa­nie o skład­ni­ki odżyw­cze a tak­że, co naj­istot­niej­sze, poprzez wytwa­rza­nie czyn­ni­ków takich jak bak­te­rio­cy­ny o dzia­ła­niu hamu­ją­cym pro­ce­sy namna­ża­nia bak­te­rii pato­gen­nych⁵. „Z wyni­ków posie­wu in vitro po zasto­so­wa­niu pro­duk­tu wie­my, że po 10 dniach sto­so­wa­nia L. sali­va­rius SGL03 obec­ny jest jesz­cze w jamie ust­nej przez kolej­ne 20 dni⁶. Zatem daje to 30 dnio­we zabez­pie­cze­nie przed ewen­tu­al­ny­mi zabu­rze­nia­mi mikro­bio­ty jamy ust­nej, skut­ku­ją­cy­mi nawro­tem ewen­tu­al­nych pro­ble­mów z tkan­ka­mi przy­zę­bia” – doda­je dr n. med. Aluch­na.

Wita­mi­na D. Jej rola pole­ga na wspie­ra­niu pro­ce­sów mine­ra­li­za­cji szkli­wa oraz wspar­ciu zdro­wia kości. Bada­nia wska­zu­ją na zwięk­szo­ne ryzy­ko wystę­po­wa­nia próch­ni­cy
u osób z niskim pozio­mem wita­mi­ny D⁷. Dodat­ko­wo wita­mi­na D poprzez sty­mu­lo­wa­nie pro­duk­cji kate­li­cy­dyn korzyst­nie wpły­wa na układ odpor­no­ścio­wy.

Lak­to­fe­ry­na, czy­li biał­ko natu­ral­nie wystę­pu­ją­ce w śli­nie o dzia­ła­niu prze­ciw­za­pal­nym, ale tak­że o dzia­ła­niu anty­bak­te­ryj­nym. Dzia­ła na zasa­dzie hamo­wa­nia przy­łą­cza­nia się do nabłon­ka i powierzch­ni zębów bak­te­rii pato­gen­nych, wyci­sza tak­że pro­ce­sy zapal­ne ini­cjo­wa­ne przez nad­mier­ną pro­duk­cję cyto­kin po infek­cji Pre­vo­tel­la. To wła­śnie nad­miar cyto­kin pro­za­pal­nych, w tym IL‑6 wpły­wa nie­ko­rzyst­nie na pro­ce­sy kościo­two­rze­nia, co pro­wa­dzi do resorp­cji kości zębo­do­łu⁸.

Olej­ki ete­rycz­ne, któ­re mają wła­ści­wo­ści odka­ża­ją­ce i odświe­ża­ją­ce oddech. Przy­kła­do­wo ole­jek roz­ma­ry­no­wy hamu­je two­rze­nie się bio­fil­mu na szkli­wie, a ole­jek cytry­no­wy ma potwier­dzo­ne dzia­ła­nie w hamo­wa­niu więk­szo­ści bak­te­rii bez­tle­no­wych wyizo­lo­wa­nych od pacjen­tów ze scho­rze­nia­mi przy­zę­bia^9,10.

Jak widać jama ust­na sta­no­wi otwar­tą furt­kę dla bak­te­rii szcze­gól­nie w przy­pad­ku cho­rób przy­zę­bia. Dzie­je się tak ponie­waż pod dzią­sła­mi – w zgro­ma­dzo­nym tam kamie­niu, namna­ża­ją się bak­te­rie, któ­re powo­du­ją stan zapal­ny. A koń­co­wy przy­sta­nek w podró­ży, w kie­run­ku cho­rób dzią­seł to zapa­le­nie przy­zę­bia. Jest ono trud­ne do lecze­nia, nawra­ca i nie­sie ze sobą wie­le poważ­nych oraz dłu­go­trwa­łych kon­se­kwen­cji dla zdro­wia całe­go orga­ni­zmu. Dla­te­go tak waż­ne jest utrzy­ma­nie pra­wi­dło­wej higie­ny jamy ust­nej. Sta­no­wi ona klu­czo­wy ele­ment pro­fi­lak­ty­ki pierw­szo i dru­go­rzę­do­wej nie tyl­ko cho­ro­by przy­zę­bia, ale tak­że jako wcze­sna pro­fi­lak­ty­ka dla reduk­cji ryzy­ka roz­wo­ju cukrzy­cy, cho­rób ukła­du odde­cho­we­go, cho­ro­by Alzhe­ime­ra. Zdro­wie dzią­seł jak poka­zu­ją bada­nia ma tak­że nie­ko­rzyst­ny wpływ na prze­bieg infek­cji SARS-CoV‑2 czy ryzy­ko przed­wcze­sne­go poro­du i poro­nie­nia. Pro­ste zabie­gi, takie jak sta­ran­ne szczot­ko­wa­nie zębów oraz sto­so­wa­nie m.in. suple­men­tu die­ty Sali­stat SGL03 do płu­ka­nia ust, któ­ry zawie­ra m.in.: olej­ki ete­rycz­ne, lak­to­fe­ry­nę, wita­mi­nę D oraz pro­bio­tyk może pomóc obni­żyć ryzy­ko powsta­nia cho­rób jamy ust­nej. War­to pamię­tać, że higie­na jamy ust­nej to jed­nak nie wszyst­ko, koniecz­ne jest regu­lar­ne odwie­dza­nie gabi­ne­tu sto­ma­to­lo­gicz­ne­go – przy­naj­mniej raz w roku. W przy­pad­ku osób zma­ga­ją­cych się z cięż­szy­mi posta­cia­mi cho­rób jamy ust­nej, nie war­to zwle­kać i odkła­dać lecze­nia na póź­niej.