Schorzenia górnych dróg oddechowych u dzieci – zastosowanie wody morskiej
lek. Bartłomiej Powrózek, pediatra
dr hab. n. med. Adam J. Sybilski, alergolog, pediatra
Choroby układu oddechowego to najczęstsza przyczyna zgłaszania się pacjentów do lekarza POZ. Ich etiologia w znaczącej mierze ma charakter wirusowy i samoograniczający się. Dolegliwości związane z infekcjami dróg oddechowych negatywnie wpływają na codzienne funkcjonowanie pacjentów pediatrycznych, a także ich opiekunów.
Leki stosowane w trakcie przebiegu większości chorób o etiologii wirusowej mogą skrócić okres chorobowy, zmniejszają ryzyko hospitalizacji oraz łagodzą objawy. Prawidłowe stosowanie tych leków może w znaczący sposób pozytywnie wpłynąć na stan ogólny pacjentów pediatrycznych w trakcie tych chorób.
Podział
Choroby układu oddechowego dzielimy ze względu na ich umiejscowienie na choroby dolnych i górnych dróg oddechowych. Do górnych dróg oddechowych zaliczamy rhinopharyngitis, ostre zapalenie ucha środkowego, zapalenie gardła, zapalenie migdałków gardłowych, zapalenie nagłośni, zapalenie krtani, do dolnych zaś zapalenie tchawicy, oskrzeli oskrzelików i zapalenie płuc.
Zachorowalność
Infekcje błony śluzowej nosa i zatok przynosowych początkowo wywoływane są przez zakażenie wirusowe, najczęściej przez: rino‑, adeno- i koronawirusy, a także wirusy RS, grypy i paragrypy. Przyczynami ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych u dzieci powyżej 3 r.ż. są w około 70–85% zakażenia wirusowe, najczęściej wywołującymi je patogenami są: rinowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirusy Epsteina-Barr, Coxsackie, Herpes simplex oraz wirusy grypy i paragrypy.
Rinosinusitis
Infekcje nosogardła to znacząca większość przyczyn zgłaszania się pacjentów do lekarza pierwszego kontaktu. Do typowych objawów tej infekcji należą trudności w oddychaniu przez nos, kaszel, podwyższona temperatura, powiększone, tkliwe węzły chłonne, ból gardła, ból w okolicy zatok, ból przy pochyleniu, uporczywa konieczność usuwania nadmiaru wydzieliny z nosa czy nosogardła. W przebiegu rinosinusitis typowo występują trzy fazy chorobowe.
W pierwszej, naczyniowej, trwającej zwykle od 3 do 5 dni, dochodzi do uruchomienia nieswoistych mechanizmów odpornościowych, przekrwienia błon śluzowych, nadprodukcji wodnistej wydzieliny, a także objawów ogólnych, takich jak złe samopoczucie, osłabienie czy stan podgorączkowy.
Faza druga charakteryzuje się gęstnieniem wytwarzanej wydzieliny, która, pozostając w górnych drogach oddechowych, daje uczucie zablokowania dróg oddechowych, odczucie rozpierania w obrębie zatok przynosowych. Ponadto występuje pogorszenie samopoczucia, ogólne rozbicie, niechęć oraz brak sił. Dolegliwości te stanowią duży problem dla osób dorosłych, jednakże dla dzieci i niemowląt, u których oddychanie przez nos, przy zamkniętej jamie ustnej, jest pierwotną i prawidłową droga wentylacji powietrza, stanowi bardzo istotne powikłanie tego powszechnego schorzenia. Drobnoustroje infekujące nabłonek dróg oddechowych uszkadzają aparat rzęskowy, co upośledza transport wydzieliny pokrywającej drogi oddechowe. Patogeny poprzez wywołanie zlokalizowanego stanu zapalnego prowadzą do zwiększenia przepuszczalności naczyń, a w konsekwencji do obrzęku błony śluzowej oraz zintensyfikowania wydzielania śluzu poprzez miejscowe gruczoły egzokrynne.
Zalegająca w ten sposób wydzielina i obrzęk błon śluzowych w górnych drogach oddechowych znacząco zwiększa opory powietrza w trakcie oddychania, co zmusza dzieci i niemowlęta do zaangażowania w oddychanie także dodatkowych mięśni oddechowych.
Permanentna praca dodatkowych mięśni oddechowych istotnie wpływa na stan ogólny dziecka oraz na jego zdolności do pełnienia swoich podstawowych funkcji życiowych, jak jedzenie i spanie, co wzbudza duży niepokój wśród rodziców i opiekunów.
Pomocną metodą udrażniania górnych dróg oddechowych są preparaty umożliwiające usuwanie zalegającej wydzieliny. Podawanie roztworów soli morskiej do nosa, w szczególności hipertonicznej, zmniejsza obrzęk błony śluzowej. Preparaty o podwyższonej osmolarności (>0,9%) względem tkanek dróg oddechowych dzięki większemu stężeniu substancji osmotycznie czynnych powodują samoistny przepływ wody od środowiska o niższej osmolarności – tkanki, do środowiska o podwyższonej osmolarności – roztworu soli morskiej.
Dzięki zmniejszeniu zawartości wody w błonach śluzowych dróg oddechowych zmniejsza się obrzęk wynikający z patomechanizmu rozwijającej się infekcji. Ponadto poprzez zwiększenie objętości i upłynnieniu wydzieliny jest ona łatwiejsza do usunięcia poprzez odessanie lub wydmuchane nadmiernej jej ilości zalegającej w drogach oddechowych.
Prowadzi to do obniżenia oporów oddechowych, a w konsekwencji do poprawy komfortu oddychania, zmniejszenia wysiłku oddechowego, a w konsekwencji do poprawy stanu ogólnego dzieci i niemowląt. Zalegająca w drogach nosowych wydzielina usunięta z organizmu dzięki zastosowaniu wody morskiej w bezpieczny sposób usuwa bakterie i wirusy bytujące w drogach oddechowy – zmniejsza ilość drobnoustrojów oddziałujących na błonę śluzową nosa, wspomaga naturalne oczyszczanie błony śluzowej oraz eliminuje zanieczyszczenia powietrza (pyłki, kurz), które osiadły na nabłonku nosa w trakcie wdychania powietrza nosem.
Podczas przeziębienia woda morska łagodzi przekrwienie, a gdy zachodzi potrzeba podania innych preparatów farmakologicznych drogą nosową u chorych z gęstą wydzieliną, jej wcześniejsza eliminacja przy pomocy przepłukania jam nosa wodą morską wpływa na lepszą penetrację leku i skuteczniejszy efekt terapeutyczny.
Najczęściej zaleca się, aby rozpylić 1 dawkę do każdego otworu nosowego do kilku razy dziennie. Należy pamiętać, by ilość podanego roztworu była wystarczająca do dokładnego przepłukania jam nosa i zatok.
W przypadku braku odpowiedniego leczenia dróg oddechowych rozwija się faza trzecia, czyli wtórne zakażenie bakteryjne. Wydzielina staje się jaszcze bardziej lepka, o nieprzyjemnej, swoistej woni i zielonkawo ropnym charakterze, dochodzi do rozwoju gorączki. W tej fazie konieczne jest zastosowanie antybiotyku.
Infekcje dolnych dróg oddechowych
Choroby układu oddechowego w obrębie dolnych dróg oddechowych również wiążą się z upośledzeniem transportu rzęskowego i zaleganiem wydzieliny. Wytwarzana plwocina jest trudna do odkrztuszenia, może powodować problemy z oddychaniem i odpowiednim upowietrzeniem oskrzelików płucnych, gdzie zachodzi wymiana gazowa. Uciążliwy, nieefektywny kaszel może prowadzić do zalegania wydzieliny, a w konsekwencji do wtórnego zapalenia płuc. Zwiększenie drożności dróg oddechowych poprzez mobilizację wydzieliny można uzyskać poprzez nebulizację roztworem soli morskiej, szczególnie hipertonicznej.
Roztwory o zwiększonym stężeniu NaCl stosowane w nebulizacji nasilają napływ wody do otaczającej rzęski dróg oddechowych wydzieliny, co ułatwia ruch rzęsek, zmniejsza jej lepkość, ponadto sama sól, poprzez rozrywanie wiązań jonowych, wykazuje działanie mukolityczne.
Nebulizacja roztworem hipertonicznym powoduje upłynnienie i rozrzedzenie zalegającej wydzieliny, a co za tym idzie – usprawnia jej wydalanie, a także umożliwia lepsze usuwanie jej poprzez odruch kaszlowy. Dodatkowym plusem nebulizacji roztworem hipertonicznej wody morskiej jest zmniejszenie obrzęku dróg oddechowych, co również przynosi ulgę, poszerza światło przepływu dróg oddechowych i pozwala na swobodny oddech.
Stosowanie soli hipertonicznej w nebulizacji u niemowląt jest uznaną metodą leczenia ambulatoryjnego, zmniejsza dolegliwości oraz ryzyko hospitalizacji przy nieznamiennym ryzyku działań niepożądanych.
Wybierając roztwory wody morskiej do nebulizacji w warunkach domowych, należy zwracać uwagę na odpowiednie stężenie. Warto, aby było to roztwór hipertoniczny, ale w zakresie stężeń do 2,2%. Wyższe stężania mogą powodować zbyt mocne nasilenie odruchu kaszlu czy poprzez drażniący charakter wpływać na pojawienie się skurczu oskrzeli i rozwoju duszności. Przy wyborze roztworów wody morskiej zarówno do aplikacji donosowej, jak też do nebulizacji, oprócz doboru odpowiedniego stężenia warto zwracać uwagę, czy jest to produkt bez konserwantów.
Naturalna woda morska w odróżnieniu od chemicznych roztworów chlorku sodu oprócz jonów chlorkowych i sodowych zawiera wiele cennych jonów zawartych w morzu, w tym jony miedzi i manganu. Dzięki temu oprócz samego procesu osmozy dodatkowo działają przeciwzapalnie i przeciwalergicznie.
Podsumowanie
Prawidłowa toaleta dróg oddechowych, zarówno górnych dróg przy pomocy wody morskiej w sprayu do nosa, jak i dolnych dróg przy pomocy nebulizacji z wody morskiej, poprawia komfort oddychania, zmniejsza dolegliwości związane z zaleganiem wydzieliny oraz zmniejsza ryzyko powikłań związanych z wtórną infekcją bakteryjną.
Roztwory izotoniczne służą do nawilżania i płukania oraz regeneracji nabłonka dróg oddechowych, a hipertoniczne do zmniejszania jego przekrwienia, redukcji obrzęku i odblokowywaniu dróg oddechowych. Dlatego w początkowej fazie infekcji, czyli przy obrzęku i zatkanych drogach oddechowych, należy sięgnąć po roztwór hipertoniczny, a w kolejnym etapie dołączyć roztwór izotoniczny. Nebulizację z naturalnej hipertonicznej wody morskiej można stosować już od pierwszego dnia życia, pamiętając o zasadzie nie za wysokiego stężania i włączenia jej już przy pierwszych objawach infekcji.
