Szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu. Kiedy zacząć profilaktykę szczepień?

lek. Kami­la Ludwi­kow­ska 

Klesz­czo­we zapa­le­nie mózgu (KZM) to jed­na z naj­groź­niej­szych cho­rób prze­no­szo­nych przez klesz­cze. W prze­ci­wień­stwie do bore­lio­zy, wystar­czy bar­dzo krót­ki okres żero­wa­nia klesz­cza, aby doszło do prze­nie­sie­nia wiru­sów. Klesz­czo­wym zapa­le­niem mózgu moż­na tak­że zara­zić się, spo­ży­wa­jąc suro­we, nie­pa­ste­ry­zo­wa­ne pro­duk­ty z mle­ka kozie­go, owcze­go lub kro­wie­go, ale jest to dużo rzad­sza dro­ga trans­mi­sji, odpo­wie­dzial­na za ok 1% zacho­ro­wań. 

Wiru­sy klesz­czo­we­go zapa­le­nia mózgu za cel w orga­ni­zmie czło­wie­ka obie­ra­ją układ ner­wo­wy. Zapa­le­nie mózgu, to naj­groź­niej­sza postać zaka­że­nia wiru­sem KZM, któ­ra roz­wi­ja się jedy­nie u nie­wiel­kiej czę­ści zaka­żo­nych osób. Typo­we jest, że cho­ro­ba prze­bie­ga w 2 fazach: od 1 do 2 tygo­dni od ugry­zie­nia przez klesz­cza (lub kil­ku dniach od spo­ży­cia pro­duk­tów mlecz­nych) poja­wia­ją się obja­wy gry­po­po­dob­ne (gorącz­ka, bóle mię­śni, bóle gło­wy, nud­no­ści, wymio­ty, bie­gun­ka, obja­wy ze stro­ny ukła­du odde­cho­we­go). Ustę­pu­ją one samo­ist­nie, zwy­kle na kil­ka, kil­ka­na­ście dni, po czym u czę­ści osób nastę­pu­je faza obja­wów neu­ro­lo­gicz­nych. Prze­bieg neu­ro­in­fek­cji bywa róż­ny – od sto­sun­ko­wo „łagod­nych” obja­wów zapa­le­nia opon mózgo­wych, takich jak: ból gło­wy, nud­no­ści, wymio­ty, świa­tło­wstręt, osła­bie­nie, nad­mier­na sen­ność – po poważ­ne posta­ci wyni­ka­ją­ce z zaję­cia tka­nek mózgu. W tym dru­gim wypad­ku może­my zaob­ser­wo­wać drgaw­ki, zabu­rze­nia świa­do­mo­ści (w tym tak­że śpiącz­kę), zabu­rze­nia rów­no­wa­gi, zabu­rze­nia czu­cia, widze­nia i innych zmy­słów oraz pora­że­nia mię­śni. W naj­gor­szym wypad­ku może nastą­pić zgon.

Nie­ste­ty współ­cze­sna medy­cy­na nie dys­po­nu­je żad­nym efek­tyw­nym lecze­niem tego zaka­że­nia. KZM bywa pod tym wzglę­dem mylo­ne z bore­lio­zą – cho­ro­bą bak­te­ryj­ną, któ­rą moż­na leczyć za pomo­cą anty­bio­ty­ków, nie­sku­tecz­nych wobec wiru­sów. Jedy­na tera­pia jaką moż­na zaofe­ro­wać, to lecze­nie obja­wo­we, czy­li łago­dze­nie dole­gli­wo­ści bólo­wych, reha­bi­li­ta­cja itp. Jeśli doj­dzie do infek­cji nie jeste­śmy jed­nak w sta­nie zatrzy­mać pro­ce­su nisz­cze­nia komó­rek mózgu przez wiru­sy. 

Ryzy­ko zaka­że­nia wiru­sem KZM rośnie z wie­kiem i osią­ga szczyt mię­dzy 4 a 5 deka­dą życia. Bada­nia poka­zu­ją, że ponad 2,5% wszyst­kich osób w Pol­sce mia­ło kon­takt z wiru­sem KZM, a wśród osób nara­żo­nych w spo­sób zawo­do­wy na to zaka­że­nie (np. leśni­cy, drwa­le) – w zależ­no­ści od rejo­nu kra­ju jest to od 25 do 85%. Oczy­wi­ście naj­groź­niej­sza postać zaka­że­nia, czy­li zapa­le­nie mózgu, to dużo rzad­szy pro­blem: 70–90% zaka­żo­nych osób prze­cho­dzi infek­cję w spo­sób bez­ob­ja­wo­wy lub z łagod­ny­mi obja­wa­mi, a jedy­nie 7–15% roz­wi­ja zagra­ża­ją­cą życiu neu­ro­in­fek­cję. Nikt nie jest jed­nak w sta­nie prze­wi­dzieć, w któ­rej gru­pie się znaj­dzie. Dla­te­go tak waż­na jest pro­fi­lak­ty­ka – prze­ciw­ko klesz­czo­we­mu zapa­le­niu mózgu nie tyl­ko moż­na, ale napraw­dę war­to się zaszcze­pić. 

Dys­po­nu­je­my szcze­pion­ka­mi prze­zna­czo­ny­mi dla dzie­ci od ukoń­cze­nia 1. roku życia (w mniej­szej daw­ce) oraz dla mło­dzie­ży i doro­słych od 16. roku życia (w więk­szej daw­ce). Naj­lep­szą moż­li­wą ochro­nę przed KZM zapew­nia przy­ję­cie 3 dawek szcze­pie­nia (pierw­szą, następ­nie po 1–3 mie­sią­cach dru­gą i po kolej­nych 5–12 mie­sią­cach trze­cią). Odpor­ność poszcze­pien­na z cza­sem słab­nie, dla­te­go war­to sto­so­wać daw­ki przy­po­mi­na­ją­ce. „Odświe­że­nie” pamię­ci immu­no­lo­gicz­nej pole­ga na przy­ję­ciu 1 daw­ki szcze­pion­ki (prze­zna­czo­nej dla wie­ku) po 3 latach, a następ­nie poje­dyn­czej daw­ki co 3–5 lat (dokład­ne sche­ma­ty szcze­pień mogą nie­co róż­nić się w zależ­no­ści od pre­pa­ra­tu oraz kon­kret­nej sytu­acji pacjen­ta).

O roz­po­czę­ciu szcze­pie­nia naj­le­piej pomy­śleć jesie­nią, tak aby zakoń­czyć peł­ny cykl szcze­pie­nia przed roz­po­czę­ciem kolej­ne­go „sezo­nu klesz­czo­we­go”, tj. przed kwiet­niem. Pierw­sze 2 daw­ki reali­zu­je­my jesie­nią, a trze­cią – w pierw­szym kwar­ta­le roku. Pamię­taj­my jed­nak, że każ­da pora jest dobra na roz­po­czę­cie szcze­pie­nia – jeśli zacznie­my się szcze­pić już w sezo­nie, abso­lut­nie nie zaszko­dzi nam to w żaden spo­sób. Trze­ba tyl­ko mieć na uwa­dze, że nasz układ odpor­no­ścio­wy wyma­ga cza­su, aby uzbro­ić się w prze­ciw­cia­ła prze­ciw­ko KZM po przy­ję­ciu szcze­pion­ki. Dzia­ła­nie szcze­pie­nia przy­ję­te­go wiosną/latem może być spóź­nio­ne, w efek­cie cze­go w sezo­nie, w któ­rym przyj­mu­je­my pierw­sze daw­ki szcze­pie­nia jeste­śmy nadal nara­że­ni na zacho­ro­wa­nie, choć z każ­dą kolej­ną daw­ką – to ryzy­ko spa­da. W ostat­nich latach zimy były dosyć łagod­ne. Wraz z ocie­ple­niem kli­ma­tu, sezon żero­wa­nia klesz­czy wydłu­ża się i zale­ce­nia doty­czą­ce opty­mal­ne­go cza­su na roz­po­czę­cie cyklu szcze­pie­nia tra­cą na zna­cze­niu. Naj­roz­sąd­niej przy­jąć dewi­zę: jeśli pomy­śla­łeś o szcze­pie­niu, po pro­stu to zrób. 

Biblio­gra­fia:

Bogo­vic P, Str­le F. Tick-bor­ne ence­pha­li­tis: A review of epi­de­mio­lo­gy, cli­ni­cal cha­rac­te­ri­stics, and mana­ge­ment. World J Clin Cases  WJCC [Inter­net]. 16 maj 2015 [cyto­wa­ne: 15 maj 2019];3(5):430. Dostęp­ne na: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25984517

CDC. Tick-bor­ne Ence­pha­li­tis (TBE) | CDC [Inter­net]. [cyto­wa­ne: 15 maj 2019]. Dostęp­ne na: https://www.cdc.gov/vhf/tbe/index.html

Ence­pur Cha­rak­te­ry­sty­ka Pro­duk­tu Lecz­ni­cze­go. [cyto­wa­ne: 14 maj 2019]; Dostęp­ne na: https://pl.gsk.com/media/794589/encepur-adults-smpc-ws-414–21_12_2018.pdf

Epi­de­mio­lo­gi­cal situ­ation of tick-bor­ne ence­pha­li­tis in the Euro­pe­an Union and Euro­pe­an Free Tra­de Asso­cia­tion coun­tries. [cyto­wa­ne: 22 maj 2019]; Dostęp­ne na: www.ecdc.europa.eu

FSME-Immun CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU LECZNICZEGO [Inter­net]. [cyto­wa­ne: 14 maj 2019]. Dostęp­ne na: https://www.pfizerpro.com.pl/sites/default/files/fsme-immun_0.25ml_lld_31.07.2017.pdf

Red Book. 31st wyd. Ame­ri­can Aca­de­my od Pedia­trics; 2015. 

Simon K, Sera­fiń­ska S. Cho­ro­by Odklesz­czo­we. 1. wyd. Wro­cław: Wro­cław­skie Wydaw­nic­two Nauko­we Atla 2; 2018.