Dieta a zdrowie zębów

lek. dent. Mag­da­le­na Sobec­ka- Fran­kie­wicz, sto­ma­to­log

Jed­nym z klu­czo­wych czyn­ni­ków wpły­wa­ją­cych na stan uzę­bie­nia jest die­ta.

Jakość, ilość posił­ków i pora spo­ży­wa­nia okre­ślo­nych pro­duk­tów ma zna­cze­nie dla wła­ści­we­go ukształ­to­wa­nia tka­nek zębów oraz powsta­wa­nia nowych ubyt­ków próch­ni­co­wych i nie­próch­ni­co­wych.

Mniej­sze zna­cze­nie ma nato­miast ilość poży­wie­nia, czy­li wiel­kość posił­ku.

Dla struk­tu­ry zębów klu­czo­we zna­cze­nie mają pier­wiast­ki: wapń, fos­for, flu­or, a tak­że wita­mi­na D3. Szcze­gól­nie waż­ne jest odpo­wied­nie dostar­cza­nie ich na eta­pie roz­wo­ju tka­nek zęba i wyrzy­na­nia zębów tj. w okre­sie przed­uro­dze­nio­wym (dostar­cza­nie tych skład­ni­ków u kobiet w cią­ży) i dzie­ci.

Nie­do­bór tych skład­ni­ków w póź­niej­szym okre­sie może nato­miast przy­czy­niać się do zwięk­szo­nej podat­no­ści zębów i jamy ust­nej na roz­wój cho­rób takich jak próch­ni­ca, cho­ro­by przy­zę­bia czy zmia­ny w obrę­bie bło­ny ślu­zo­wej.

Skład­ni­ki pożą­da­ne dla zębów znaj­du­ją się w pro­duk­tach mlecz­nych, warzy­wach, owo­cach, orze­chach itd. Waż­ne jest odpo­wied­nie zbi­lan­so­wa­nie tych pro­duk­tów w codzien­nej die­cie.

Skład­ni­kiem pokar­mo­wym, któ­ry odpo­wie­dzial­ny jest za powsta­wa­nie zmian próch­ni­co­wych jest cukier, a w szcze­gól­no­ści dwu­cu­kier sacha­ro­za, któ­ry w jamie ust­nej roz­kła­da­ny jest łatwo do cukrów pro­stych, sta­no­wią­cych sub­strat dla bak­te­rii próch­ni­co­twór­czych do pro­duk­cji przez nie kwa­sów nisz­czą­cych powierzch­nię zęba.

Sacha­ro­za to ina­czej „bia­ły cukier” doda­wa­ny do sło­dy­czy, napo­jów, jogur­tów itp.

Dru­gim cukrem naj­czę­ściej wystę­pu­ją­cym w die­cie czło­wie­ka jest skro­bia. Jest wie­lo­cu­krem, zło­żo­nym z wie­lu czą­stek cukrów pro­stych, posia­da­ją­cym duży cię­żar wła­ści­wy, przez co trud­niej dosta­je się w głąb płyt­ki bak­te­ryj­nej i nie jest tak bar­dzo próch­ni­co­twór­cza jak sacha­ro­za.

Skro­bia zawar­ta jest w mące, kaszach, pro­duk­tach ziar­ni­stych, warzy­wach itp.

Inny­mi cukra­mi, któ­re obec­ne są w die­cie czło­wie­ka, a rów­nież mogą przy­czy­niać się do powsta­wa­nia próch­ni­cy są fruk­to­za i lak­to­za. Pierw­szy zwią­zek znaj­du­je się głów­nie w owo­cach i mio­dzie, nato­miast dru­gi w mle­ku i jego prze­two­rach.

Co wię­cej, nale­ży pamię­tać, że pro­duk­ty powszech­nie uzna­wa­ne za zdro­we, w nad­mia­rze i przy nie­pra­wi­dło­wej higie­nie jamy ust­nej, rów­nież mogą być szko­dli­we dla zębów.

Oprócz zawar­to­ści cukru, istot­ne zna­cze­nie ma rów­nież kon­sy­sten­cja przyj­mo­wa­ne­go pokar­mu.

Skład­ni­ki lep­kie i nie­roz­pusz­cza­ją­ce się trud­niej usu­nąć z jamy ust­nej, przez co dłu­żej pozo­sta­ją na zębach.

Z tego powo­du zaska­ku­ją­ca może być sto­sun­ko­wo niska próch­ni­co­twór­czość kar­me­lu, któ­ry łatwo się roz­pusz­cza w śli­nie, a duża chip­sów czy orzesz­ków, któ­re na dłu­gi czas pozo­sta­ją w zagłę­bie­niach zębów i prze­strze­niach mię­dzy­zę­bo­wych.

Cie­ka­wym przy­kła­dem są też suszo­ne owo­ce, czę­sto wybie­ra­ne jako „zdro­wa prze­ką­ska”, a w rze­czy­wi­sto­ści w odnie­sie­niu do zębów jako słod­ko- kwa­śne, łatwo zale­ga­ją­ce pokar­my, nie­ko­niecz­nie się takie oka­zu­ją.

Oprócz kwa­sów bak­te­ryj­nych, nie­ko­rzyst­ny wpływ na zęby mają też kwa­sy zewną­trz­po­chod­ne, zawar­te np.: w napo­jach, owo­cach, sło­dy­czach a tak­że wie­lu lekach.

Kwa­śne napo­je i pokar­my pre­dys­po­nu­ją do powsta­wa­nia ubyt­ków nie­próch­ni­co­wych, któ­re mają obraz jasnych, czę­sto błysz­czą­cych nad­że­rek.

Uzna­je się, że soki owo­co­we są wie­lo­krot­nie bar­dziej szko­dli­we niż świe­że owo­ce.

Wśród napo­jów, oprócz soków, nie­ko­rzyst­ny wpływ mogą wywie­rać też: her­bat­ki owo­co­we (z hibi­sku­sa, malin itp.), napo­je gazo­wa­ne, a zwłasz­cza napo­je wyso­ko­ener­ge­tycz­ne, a nawet woda gazo­wa­na (ze wzglę­du na obec­ność kwa­śnych jonów wodo­ro­wę­gla­no­wych).

Ukry­te kwa­sy (i cukier) zawar­te są tak­że w napo­jach alko­ho­lo­wych (wino, piwo, drin­ki na bazie soków).

Na powsta­wa­nie zmian w obrę­bie zębów mogą być też nara­żo­ne oso­by przyj­mu­ją­ce prze­wle­kle nie­któ­re leki, a w szcze­gól­no­ści pre­pa­ra­ty żela­za, kwas askor­bi­no­wy (wita­mi­na C), kwas ace­ty­lo­sa­li­cy­lo­wy (aspi­ry­na) czy lep­kie i słod­kie syro­py.

Nie­ko­rzyst­ny wpływ cukrów i kwa­sów zawar­tych w poży­wie­niu może być mody­fi­ko­wa­ny przez inne skład­ni­ki poży­wie­nia. Nie­któ­re z nich mogą mieć dzia­ła­nie hamu­ją­ce roz­wój próch­ni­cy i powsta­wa­nie ubyt­ków nie­próch­ni­co­wych.

Taki­mi skład­ni­ka­mi są np.: fos­fo­ra­ny zawar­te w nie­oczysz­czo­nych ziar­nach zbóż lub kaze­ina zawar­ta w mle­ku.

Dzia­ła­nie prze­ciw­próch­ni­co­we wyka­zu­ją nie­któ­re sery (ple­śnio­we i żół­te), ponie­waż sty­mu­lu­ją wydzie­la­nie śli­ny, powo­du­ją wzrost stę­że­nia jonów wap­nia i jonów zasa­do­wych, a zawar­te w nich biał­ka poprzez adsorb­cję do powierzch­ni zębów chro­nią je przed dzia­ła­niem kwa­sów.

Inne związ­ki o dzia­ła­niu prze­ciw­próch­ni­co­wych to poli­fe­no­le, zawar­te w pokar­mach pocho­dze­nia roślin­ne­go — rośli­nach strącz­ko­wych, kaszach, orze­chach, warzy­wach, owo­cach, a tak­że w her­ba­cie, piwie, winie i sokach owo­co­wych.

W kon­tek­ście die­ty war­to wspo­mnieć rów­nież o wpły­wie pokar­mów na wydzie­la­nie śli­ny, któ­ra dzię­ki swo­im wła­ści­wo­ściom dzia­ła ochron­nie w sto­sun­ku do zębów i bło­ny ślu­zo­wej.

Pokar­my pobu­dza­ją­ce wydzie­la­nie śli­ny, takie jak kwa­sy (zawar­te w owo­cach, sokach owo­co­wych, kiszon­kach) oraz wyma­ga­ją­ce dłuż­sze­go żucia pro­duk­ty ziar­ni­ste, mogą prze­ciw­dzia­łać powsta­wa­niu ubyt­ków.

Waż­ne jest rów­nież nawod­nie­nie orga­ni­zmu tj. picie odpo­wied­niej ilo­ści wody, naj­le­piej nie­ga­zo­wa­nej.

Powyż­sze infor­ma­cje wska­zu­ją na wie­le pokar­mów sprzy­ja­ją­cych zdro­wiu jamy ust­nej, jed­nak część infor­ma­cji może budzić kon­tro­wer­sje.

Nie­któ­re pokar­my mają pożą­da­ne, a zara­zem nie­po­żą­da­ne wła­ści­wo­ści w odnie­sie­niu do zdro­wia jamy ust­nej, dla­te­go cięż­ko jest jed­no­znacz­nie stwo­rzyć listę pro­duk­tów zale­ca­nych i zabro­nio­nych dla zębów.

Na pew­no racjo­nal­ne jest wzbo­ga­ce­nie die­ty o pokar­my pocho­dze­nia roślin­ne­go, pro­duk­ty mlecz­ne, cał­ko­wi­te zre­zy­gno­wa­nie ze sło­dy­czy, a napo­je dosła­dza­ne i soki owo­co­we zastą­pie­nie wodą nie­ga­zo­wa­ną.

Waż­ne jest zacho­wa­nie umia­ru w spo­ży­wa­niu dane­go pro­duk­tu i wpro­wa­dza­nie róż­no­rod­nej, zbi­lan­so­wa­nej die­ty.

Piśmien­nic­two:

1. Red.. Jań­czuk Z, Kacz­ma­rek U, Lip­ski M. Sto­ma­to­lo­gia zacho­waw­cza z endo­don­cja. Zarys kli­nicz­ny. PZWL War­sza­wa 2014.

2. Red.. Piąt­kow­skiej D. Kario­lo­gia współ­cze­sna. Postę­po­wa­nie kli­nicz­ne. Med. Tour Press Inter­na­tio­nal 2009.