Leczenie uszkodzeń błony śluzowej jamy ustnej

dr n. med. Moni­ka Paul-Samo­jed­ny, bio­log medycz­ny

Afty nawra­ca­ją­ce — cha­rak­te­ry­sty­ka

Afty nawra­ca­ją­ce są naj­czę­ściej wystę­pu­ją­cą nie­in­fek­cyj­ną jed­nost­ką cho­ro­bo­wą w obrę­bie bło­ny ślu­zo­wej jamy ust­nej (17–50% popu­la­cji, zależ­nie od miej­sca na świe­cie). Mają postać okre­so­wo wystę­pu­ją­cych, małych, okrą­głych lub owal­nych owrzo­dzeń, o żół­tym lub sza­rym dnie i oto­czo­nych czer­wo­ną obwód­ką zapal­ną. Mogą wystę­po­wać poje­dyn­czo lub w gru­pach i zwy­kle są zlo­ka­li­zo­wa­ne w obrę­bie bło­ny ślu­zo­wej policz­ków, pod­nie­bie­nia i w oko­li­cach języ­ka.

Pod wzglę­dem kli­nicz­nym afty dzie­li się na afty Miku­li­cza (małe), afty Sut­to­na (duże), afty oprysz­ko­po­dob­ne oraz afty poja­wia­ją­ce się w prze­bie­gu zespo­łu Behçe­ta.

Afty Miku­li­cza mają postać małych, owal­ne­go kształ­tu zmian wiel­ko­ści do 5–7 mm loka­li­zu­ją­cych się na nie­ro­go­wa­cie­ją­cej bło­nie ślu­zo­wej w obrę­bie przed­sion­ka jamy ust­nej, dna jamy ust­nej, policz­ka, pod­nie­bie­nia mięk­kie­go oraz brzusz­nej powierzch­ni języ­ka. Zwy­kle wystę­pu­ją w licz­bie 1–5. Pokry­te są żoł­ta­wo­sza­rą bło­ną rze­ko­mą utwo­rzo­ną z włók­ni­ka. Goją się w cią­gu 7–14 dni bez pozo­sta­wie­nia bli­zny.

Z kolei afty Sut­to­na sta­no­wią naj­rza­dziej wystę­pu­ją­cą, ale też naj­cięż­szą odmia­nę aft. Mogą wystę­po­wać jako poje­dyn­cze lub mno­gie (1–10) owal­ne i z poszar­pa­ny­mi brze­ga­mi i/lub kra­te­ro­wa­te zmia­ny, a ich śred­ni­ca prze­kra­cza 1cm. Loka­li­zu­ją się zwy­kle w obrę­bie pod­nie­bie­nia mięk­kie­go i tyl­nej ścia­ny gar­dła, dając bar­dzo sil­ne dole­gli­wo­ści bólo­we i gojąc się śred­nio 10 dni do kil­ku mie­się­cy z pozo­sta­wie­niem blizn.

Afty opryszcz­ko­po­dob­ne wystę­pu­ją naj­rza­dziej i loka­li­zu­ją się w obrę­bie bło­ny ślu­zo­wej pod­nie­bie­nia twar­de­go i dzią­seł. Mają postać licz­nych (nawet 10 do 100) nie­wiel­kich nad­że­rek (1–2mm) owal­ne­go lub okrą­głe­go kształ­tu oto­czo­nych bia­łą obwód­ką na tle nie­ro­go­wa­cie­ją­ce­go zaczer­wie­nio­ne­go pod­ło­ża. Mogą zle­wać się w więk­sze owrzo­dze­nia. Wystę­pu­ją czę­ściej u kobiet, zwy­kle w trze­ciej deka­dzie życia. Goją się 7–14 dni nie pozo­sta­wia­jąc blizn. Z kolei Zespół Behçe­ta wystę­pu­je w więk­szo­ści przy­pad­ków u mło­dych męż­czyzn pomię­dzy 25 a 30 r ż. Jest to cho­ro­ba zapal­na, prze­wle­kła i wie­lo­sys­te­mo­wa cha­rak­te­ry­zu­ją­ca się wystę­po­wa­niem tria­dy obja­wów: afta­mi nawra­ca­ją­cy­mi jamy ust­nej, bło­ny ślu­zo­wej narzą­dów płcio­wych oraz nawra­ca­ją­cym zapa­le­niem tęczów­ki.

Etio­pa­to­ge­ne­za

Pomi­mo pro­wa­dzo­nych na całym świe­cie badań nie uda­ło się dotych­czas jed­no­znacz­nie okre­ślić etio­pa­to­ge­ne­zy tej cho­ro­by. Do czyn­ni­ków ryzy­ka zali­cza się m.in. pre­dys­po­zy­cje gene­tycz­ne, infek­cje wiru­so­we lub bak­te­ryj­ne, nara­że­nie na stres i prze­mę­cze­nie, pale­nie tyto­niu, nie­do­bór żela­za, ura­zy w obrę­bie jamy ust­nej. Zaob­ser­wo­wa­no ponad­to, że wystę­po­wa­nie aft czę­sto towa­rzy­szy zabu­rze­niom psy­chicz­nym i emo­cjo­nal­nym, aler­gii, nie­to­le­ran­cji i/lub nad­wraż­li­wo­ści pokar­mo­wej, nie­do­bo­ro­wi wita­mi­ny B12 i kwa­su folio­we­go, czy cho­ro­bom paso­żyt­ni­czym.

Dia­gno­sty­ka

Z uwa­gi na brak jed­no­znacz­nych danych odno­śnie epi­de­mio­lo­gii, roz­po­zna­nie tej cho­ro­by sta­no­wi istot­ny pro­blem kli­nicz­ny, tym bar­dziej, że wystę­po­wa­nie afto­po­dob­nych nad­że­rek i owrzo­dzeń może towa­rzy­szyć róż­nym cho­ro­bom ogól­no­ustro­jo­wym.

Lecze­nie

Lecze­nie aft nawra­ca­ją­cych sta­no­wi duże wyzwa­nie. Nie ma jed­no­li­te­go sche­ma­tu ich lecze­nia, jako tera­pię pierw­sze­go rzu­tu zale­ca się lecze­nie obja­wo­we mają­ce na celu popra­wę sta­nu bło­ny ślu­zo­wej jamy ust­nej oraz łago­dze­nie dole­gli­wo­ści bólo­wych. Sto­so­wa­nie pre­pa­ra­tów far­ma­ceu­tycz­nych w lecze­niu aft i zmian w jamie ust­nej powin­no zapew­nić łago­dze­nie bólu, ochro­nę ist­nie­ją­cych zmian przed zaka­że­niem oraz wspo­ma­ga­nie pro­ce­su goje­nia się uszko­dzo­nych tka­nek. Znacz­nie rza­dziej sto­su­je się tera­pię lase­ro­wą i che­micz­ną kau­te­ry­za­cję, jed­nak sto­so­wa­nie pre­pa­ra­tów o dzia­ła­niu miej­sco­wym jest bez­piecz­niej­sze i nie jest obcią­żo­ne ryzy­kiem powi­kłań ogól­no­ustro­jo­wych.

W tera­pii wyko­rzy­stu­je się m. in. pre­pa­ra­ty zawie­ra­ją­ce poli­wi­ny­lo­pi­ro­li­don (PVP) oraz kwas hia­lu­ro­no­wy. PVP w kon­tak­cie z uszko­dzo­ną tkan­ką two­rzy sta­bil­ną, gład­ką war­stwę sta­no­wią­cą rodzaj ochro­ny mecha­nicz­nej. Kwas hia­lu­ro­no­wy ponad­to pozwa­la zaha­mo­wać powsta­wa­nie owrzo­dzeń i rege­ne­ro­wać uszko­dzo­ną bło­nę ślu­zo­wą jamy ust­nej, wspo­ma­ga­jąc goje­nie poprzez jej nawil­że­nie. Dzia­ła bak­te­rio­bój­czo i bak­te­rio­sta­tycz­nie. Istot­ne zna­cze­nie mają rów­nież sub­stan­cje czyn­ne obec­ne w alo­esie zwy­czaj­nym, któ­re uczest­ni­czą w pro­ce­sie goje­nia się ran, dzia­ła­ją prze­ciw­za­pal­nie i jed­no­cze­śnie prze­ciw­bó­lo­wo, a tak­że hamu­ją powsta­wa­nie nowych zmian. Innym cen­nym skład­ni­kiem jest sza­fran upraw­ny, któ­ry wyka­zu­je wła­ści­wo­ści anty­ok­sy­da­cyj­ne, dzia­ła anty­mu­ta­gen­nie, immu­no­mo­du­la­cyj­nie i anty­pro­li­fe­ra­cyj­nie.

Kolej­ną sub­stan­cją wcho­dzą­cą w skład pre­pa­ra­tów sto­so­wa­nych w lecze­niu aft jest chlo­rek cetyl­pi­ry­dy­ny (CPC) o dzia­ła­niu odka­ża­ją­cym, wyka­zu­ją­cy dzia­ła­nie bak­te­rio­bój­cze oraz grzy­bo­bój­cze. Część pre­pa­ra­tów może też zawie­rać chlo­ro­hek­sy­dy­nę w posta­ci glu­ko­nia­nu lub octa­nu i dzia­ła­ją­cym prze­ciw­bak­te­ryj­nie. Trze­ba jed­nak pamię­tać, że pre­pa­ra­ty zawie­ra­ją­ce tą sub­stan­cję nie powin­ny być sto­so­wa­ne z nie­któ­ry­mi pasta­mi do zębów.

Wystę­po­wa­nie aft jest tak­że dość czę­ste u nie­mow­la­ków z uwa­gi na zwią­za­ne z pro­ce­sem ząb­ko­wa­nia nad­ka­ża­nie jamy ust­nej. W tym przy­pad­ku szcze­gól­nie waż­ne jest, aby pre­pa­ra­ty sto­so­wa­ne miej­sco­wo nie zawie­ra­ły środ­ków znie­czu­la­ją­cych oraz żad­nych sub­stan­cji, co do któ­rych nie ma jed­no­znacz­nych danych medycz­nych, jak rów­nież nie­któ­rych środ­ków kon­ser­wu­ją­cych, cukrów oraz alko­ho­lu. Dobry pre­pa­rat do sto­so­wa­nia pod­czas ząb­ko­wa­nia u dzie­ci powi­nien przede wszyst­kim warun­ko­wać natych­mia­sto­we stwo­rze­nie barie­ry mecha­nicz­nej chro­nią­cej odsło­nię­te zakoń­cze­nia ner­wo­we i w ten spo­sób zablo­ko­wać ich cią­głe pobu­dza­nie.

Nale­ży zazna­czyć, że bar­dzo waż­ny jest wybór odpo­wied­niej for­my far­ma­ceu­tycz­nej pre­pa­ra­tu sto­sow­ne­go w lecze­niu aft — zasad­ne jest roz­wa­że­nie zasto­so­wa­nia aero­zo­li, pły­nów, czy płu­ka­nek, dzię­ki cze­mu nie jest koniecz­ne nano­sze­nie pre­pa­ra­tu osob­no na każ­de ze zmie­nio­nych cho­ro­bo­wo miejsc. Z kolei w przy­pad­ku wystę­po­wa­nia poje­dyn­czych aft w miej­scach nara­żo­nych na uszko­dze­nia np. przez apa­rat orto­don­tycz­ny, czy pro­te­zę, zale­ca się sto­so­wa­nie żeli lub maści zapew­nia­ją­cych dłuż­sze i miej­sco­we, celo­wa­ne dzia­ła­nie.