Problem niedoboru witaminy D3 w populacji pediatrycznej

Współcześnie w opiece pediatrycznej zwraca się uwagę na istotę witamin i minerałów w prawidłowym rozwoju organizmu dziecka. Jednym z takich związków jest powszechnie znana witamina D3. Pełni ona istotną rolę w utrzymaniu homeostazy układu kostnego, immunologicznego oraz ogólnego funkcjonowania organizmu. Witamina D3 jest związkiem plejotropowym, cechując się wielowymiarową aktywnością biologiczną. Przez lata uważano, że jej główną aktywnością jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej. Badania opublikowane w ostatniej dekadzie pokazały nowy, wielokierunkowy zakres oddziaływania witaminy D3 w naszym organizmie. Niedobór witaminy D3 u dzieci stanowi wyzwanie, którego zrozumienie oraz skuteczne przeciwdziałanie wymagają wiedzy i staranności. W niniejszym artykule omówię szeroko przyczyny, objawy, potencjalne skutki oraz sposoby zapobiegania niedoborom witaminy D3 u dzieci.
Skala niedoboru witaminy D3
Jak powszechnym zjawiskiem jest niedobór witaminy D3? Niedostateczne stężenie witaminy D3 dotyczy prawie 90% dzieci na całym świecie. Z opublikowanych badań dotyczących polskiej populacji wynika, że w okresie zimowym w grupie dzieci w wieku 9–12 lat, aż 95% małych pacjentów zamieszkujących Szczecin i 90% ich rówieśników w Białymstoku cierpi na niedobór witaminy D3 w organizmie. W Katowicach i Lublinie niedostateczne stężenie tego związku w surowicy krwi wykryto u 89% i 88% populacji dziecięcej, a w Łodzi i Poznaniu odpowiednio w granicach 77% i 74% badanych.
Wyniki te nieco lepiej wyglądają w sezonie letnim, gdzie synteza kalcytriolu w naszej szerokości geograficznej jest największa – dla przypomnienia jest to okres od kwietnia do września. Największe niedobory w tym czasie były prezentowane przez małych pacjentów w Poznaniu i Szczecinie – kolejno 52,9% i 42,1%. W Łodzi obniżone stężenie witaminy D3 stwierdzono u 41,5% dzieci, natomiast najmniejszy odsetek pacjentów z niedoborem zaobserwowano w Lublinie, Białymstoku i Katowicach – odpowiednio 28%, 26,3% i 26,3%.
Niepokojące wyniki badań zostały opublikowane także przez neonatologów z Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie. Stężenie witaminy D3 poniżej 20 ng/ml odnotowano wśród grupy 41 noworodków, podczas gdy aż 53,7% z nich miało jej ciężki niedobór.
Wyniki przedstawionych badań wskazują na uzasadnioną konieczność suplementacji witaminy D3 od pierwszych dni życia dziecka, a także wśród kobiet w okresie ciąży. Do podobnych wniosków dochodzimy także dzięki badaniom przeprowadzonym przez łódzkich pediatrów. Wykazali oni znaczny odsetek pacjentów prezentujących niedobór witaminy D3 wśród dzieci w wieku 9–15 lat w populacji łódzkiej. Prawie u 80% badanych oznaczono niskie stężenie tej witaminy w surowicy. Ponadto ponad połowa dzieci w wieku szkolnym nie przestrzegała aktualnych wytycznych dotyczących suplementacji preparatami witaminy D3.
Objawy niedoboru witaminy D3
Deficyt witaminy D3 często jest skąpoobjawowy, dlatego łatwo go przeoczyć. Głównymi symptomami niedoboru witaminy D3 w organizmie są: przewlekłe zmęczenie, liczne infekcje, skurcze mięśni czy bóle kończyn.
Wśród dzieci klasycznym przejawem ciężkiego niedoboru witaminy D3 jest krzywica, która w początkowym stadium może objawiać się pod postacią nadmiernej potliwości, zaparć, osłabienia siły mięśniowej czy drażliwości, a także opóźnienia rozwoju psychomotorycznego, a w ostateczności deformacjami kostnymi, zaburzeniami wzrastania czy mineralizacji kości. Wśród objawów ze strony układu kostnego należy wymienić rozmiękanie potylicy (objaw piłeczki pingpongowej), uginanie się brzegów ciemion, opóźnione wyrzynanie się zębów mlecznych czy zarastania ciemienia przedniego.
W dalszej kolejności dochodzi do pogrubienia żeber na granicy chrzęstno-kostnej (różaniec krzywiczy), objawu w postaci bruzdy Harrisona, czy pojawienia się tzw. bransolet krzywiczych. Ponadto deformacja klatki piersiowej w postaci klatki piersiowej dzwonowatej, zniekształcenia kręgosłupa czy kości kończyn dolnych, np. koślawość i szpotawość mogą być objawami ciężkiego niedoboru witaminy D3 w organizmie dziecka. Po okresie wzrastania może dochodzić do rozwoju osteomalacji i osteoporozy. Obecnie, z uwagi na powszechnie stosowaną suplementację preparatami witaminy D3 w populacji pediatrycznej już od pierwszego dnia życia, rzadko dochodzi do rozpoznawania pełnoobjawowej krzywicy. Ponadto należy dodać, że długotrwały niedobór witaminy D3 jest czynnikiem ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, autoimmunologicznych, depresji, demencji czy chorób nowotworowych.
Jakie są konsekwencje niedoboru witaminy D3?
Jak wielokrotnie podkreślałam główną rolą witaminy D3 jest utrzymywanie prawidłowej homeostazy wapniowo-fosforanowej w organizmie. Z tego powodu skutki jej niedoboru będą odzwierciedlały się nieprawidłowym stężeniem wapnia i fosforu, a także upośledzonym metabolizmem kostnym. W konsekwencji spowoduje to spadek wydajności wchłaniania wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego oraz nadmiernej resorpcji wapnia z kości. Skutkiem tych procesów jest uogólniony spadek gęstości mineralnej kości (BMD), prowadzący ostatecznie do osteopenii i osteoporozy.
U małych dzieci konsekwencjami będą różnorodne deformacje kostne określane jako krzywica, a także osłabienie mięśni, mające odzwierciedlenie w trudności utrzymania równowagi i problemach w chodzeniu. Niedobór witaminy D3 w okresie ciąży objawia się obniżoną masą kostną noworodka, a także rozmiękaniem potylicy czy zaburzeniem rozwoju zawiązków zębowych.
Witamina D3 wpływa także na prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego człowieka, a jej niedobór prowadzi do zaburzeń jego pracy. Skutkiem tego jest skłonność u dzieci do częstych infekcji oraz zwiększone ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych takich jak stwardnienie rozsiane, cukrzyca typu 1 czy reumatoidalne zapalenie stawów. Dzieci, u których suplementowano 25(OH)D3 od pierwszych dni życia, mają zmniejszone ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1 aż o 78% w porównaniu z dziećmi, które nie otrzymywały tej witaminy. Ponadto w badaniach wykazano, że ciężki niedobór witaminy D3 sprzyja rozwojowi nadwagi i otyłości.
Sposoby zapobiegania niedoborom witaminy D3 u dzieci
Istnieje kilka kluczowych strategii, które rodzice i opiekunowie mogą wdrożyć, aby minimalizować ryzyko niedoboru witaminy D3 u dzieci. Pierwszą z nich jest odpowiednia ekspozycja na słońce. Codzienna krótka ekspozycja na słońce, najlepiej rano lub wieczorem, może pomóc w naturalnej produkcji witaminy D3. Oczywiście, trzeba zachować umiar i unikać nadmiernego narażenia na promieniowanie UV. Warto pamiętać również o zrównoważonej diecie. Włączenie do niej produktów bogatych w witaminę D3, takich jak tłuste ryby (łosoś, śledź), jaja, wzbogacone produkty mleczne i soki pomarańczowe, może wspomóc dostarczanie tej cennej witaminy. Przychodnia Ursus każdego dnia dba o zdrowie i dobro swoich pacjentów.