Nietolerancja laktozy – objawy, rozpoznanie i leczenie

dr hab. n. med. Moni­ka Paul-Samo­jed­ny, bio­log medycz­ny

Wzdę­cia, kur­czo­we bóle brzu­cha, odda­wa­nie nad­mier­nej ilo­ści gazów, nud­no­ści i bie­gun­ka to pod­sta­wo­we obja­wy nie­pra­wi­dło­we­go tra­wie­nia lak­to­zy. Jest ono jed­nym z naj­częst­szych zabu­rzeń funk­cji prze­wo­du pokar­mo­we­go. Zabu­rze­nie wchła­nia­nia lak­to­zy uwa­run­ko­wa­ne jest ilo­ścią, aktyw­no­ścią i dostęp­no­ścią lak­ta­zy.

Do przy­czyn wymie­nio­ne­go zabu­rze­nia zali­cza się przede wszyst­kim nie­doj­rza­łość enzy­mów jeli­to­wych u dzie­ci, defek­ty gene­tycz­ne, wro­dzo­ną nie­to­le­ran­cję lak­to­zy oraz naby­ty nie­do­bór lak­ta­zy u doro­słych, a tak­że zmniej­sze­nie powierzch­ni chłon­nej jeli­ta, nad­mier­ny roz­wój flo­ry bak­te­ryj­nej, zabu­rze­nia trans­por­tu węglo­wo­da­nów przez ścia­nę jeli­ta oraz resek­cję znacz­ne­go odcin­ka jeli­ta cien­kie­go.

Obja­wy i roz­po­zna­nie nie­to­le­ran­cji lak­to­zy 

Obja­wy nie­to­le­ran­cji lak­to­zy są zależ­ne od wie­ku pacjen­ta, typu zabu­rze­nia oraz ilo­ści spo­ży­tej lak­to­zy. W przy­pad­ku wro­dzo­ne­go typu nie­do­bo­ru lak­to­zy (alak­ta­zji) typo­wym obja­wem jest obfi­ta, wod­ni­sta bie­gun­ka o znacz­nie obni­żo­nym pH, powo­du­ją­ca czę­sto podraż­nie­nie skó­ry oko­li­cy odby­tu i zmia­ny odpa­rze­nio­we. Z kolei przy hipo­lak­ta­zji obja­wia się naj­czę­ściej bóla­mi brzu­cha, wzdę­cia­mi, uczu­ciem prze­le­wa­nia w jeli­tach i nud­no­ścia­mi, co dodat­ko­wo pro­wa­dzić może do zabu­rzeń snu i uczu­cia cią­głe­go zmę­cze­nia. Nasi­le­nie obja­wów jest zmien­ne osob­ni­czo i zale­ży od ilo­ści nie­wchło­nię­tej lak­to­zy.

Do metod dia­gno­stycz­nych sto­so­wa­nych naj­czę­ściej w wykry­wa­niu zabu­rzeń wchła­nia­nia lak­to­zy zali­cza się meto­dy nie­in­wa­zyj­ne bada­nia aktyw­no­ści lak­ta­zy — obec­ność wodo­ru w powie­trzu wyde­cho­wym, obcią­że­nio­wy poziom glu­ko­zy w suro­wi­cy krwi, bada­nia moczu oraz kału. Sto­sun­ko­wo rzad­ko sto­su­je się nato­miast meto­dę bez­po­śred­nią pole­ga­ją­cą na pobra­niu wycin­ków bło­ny ślu­zo­wej jeli­ta cien­kiej pod­czas bada­nia endo­sko­po­we­go, a następ­nie pomia­rze aktyw­no­ści lak­ta­zy w rąb­ku szczo­tecz­ko­wym.

Lecze­nie nie­to­le­ran­cji lak­to­zy

Istot­ną rolę w lecze­niu zabu­rzeń wchła­nia­nia lak­to­zy odgry­wa ogra­ni­cze­nie spo­ży­cia tego dwu­cu­kru lub nawet cał­ko­wi­ta jego eli­mi­na­cja z die­ty (tyl­ko w przy­pad­ku wro­dzo­ne­go nie­do­bo­ru lak­ta­zy). Koniecz­ne jest jed­no­cze­śnie nie­do­pusz­cze­nie do powsta­nia nie­do­bo­rów żywie­nio­wych, co może powo­do­wać m.in. ogra­ni­cze­nie wzro­stu i roz­wo­ju w przy­pad­ku dzie­ci.

Koniecz­ne jest wyeli­mi­no­wa­nie z die­ty mle­ka i jego prze­two­rów, a zale­ca­ne spo­ży­wa­nie mle­ka fer­men­to­wa­ne­go w posta­ci kefi­rów lub jogur­tów, mają­cych pozy­tyw­ny wpływ na flo­rę bak­te­ryj­ną i pery­stal­ty­kę jelit. Rów­no­cze­śnie obec­ne w niniej­szych pro­duk­tach pro­bio­ty­ki wyka­zu­ją zdol­ność do wytwa­rza­nia lak­ta­zy. Dozwo­lo­ne jest spo­ży­wa­nie serów doj­rze­wa­ją­cych, któ­re zawie­ra­ją mniej lak­to­zy i tym samym mogą być lepiej tole­ro­wa­ne.

Moż­li­we jest tak­że sto­so­wa­nie egzo­gen­nej lak­ta­zy w posta­ci pre­pa­ra­tów far­ma­ceu­tycz­nych doda­wa­nych do mle­ka przed jego spo­ży­ciem lub przyj­mo­wa­nych doust­nie w trak­cie spo­ży­wa­nia mle­ka i jego pro­duk­tów (dostęp­ne w Pol­sce: Enzym Lak­ta­za i Lac­to­sa­nol). Pew­nym roz­wią­za­niem może być tak­że spo­ży­wa­nie mle­ka o obni­żo­nej zawar­to­ści lak­to­zy MINILA, zaś w przy­pad­ku wtór­nej nie­to­le­ran­cji lak­to­zy koniecz­na jest okre­so­wa eli­mi­na­cja mle­ka i sto­so­wa­nie pro­duk­tów bez­lak­to­zo­wych. Nale­ży pamię­tać, że lak­to­za jest obec­na rów­nież w innych pro­duk­tach spo­żyw­czych — nie­któ­rych wyro­bach pie­kar­skich, płat­kach śnia­da­nio­wych, mar­ga­ry­nie, sosach i innych pół­pro­duk­tach w prosz­ku.

Pod­su­mo­wa­nie

Nie­to­le­ran­cja lak­to­zy to sto­sun­ko­wo czę­sto wystę­pu­ją­ce zabu­rze­nie powo­du­ją­ce w wie­lu przy­pad­kach znacz­ne obni­że­nie jako­ści życia. Zasto­so­wa­nie odpo­wied­nie­go lecze­nia die­te­tycz­ne­go może sku­tecz­nie wyeli­mi­no­wać obja­wy ze stro­ny prze­wo­du pokar­mo­we­go. Istot­ne jest odpo­wied­nie zbi­lan­so­wa­nie i suple­men­ta­cja skład­ni­ków odżyw­czych, co ma szcze­gól­ne zna­cze­nie w przy­pad­ku pacjen­tów wyma­ga­ją­cych lecze­nia z zasto­so­wa­niem pre­pa­ra­tów zawie­ra­ją­cych lak­to­zę.

Ze wzglę­du na czę­ste wystę­po­wa­nie lak­to­zy jako wypeł­nia­cza wie­lu leków (oko­ło 20% leków dostęp­nych na recep­tę i oko­ło 6% leków dostęp­nych bez recep­ty, suple­men­ty die­ty) a tak­że mając na uwa­dze, że fak­tycz­na obec­ność lak­to­zy w pre­pa­ra­tach far­ma­ceu­tycz­nych może być więk­sza niż dekla­ro­wa­na, zarów­no lekarz, jak i far­ma­ceu­ta powin­ni uwa­żać na zastę­po­wa­nie leków pozba­wio­nych lak­to­zy w skła­dzie na leki ją zawie­ra­ją­ce. Przyj­mo­wa­nie takie­go leku w przy­pad­ku współ­wy­stę­pu­ją­cej z leczo­ną cho­ro­bą nie­to­le­ran­cji lak­to­zy może mieć istot­ne kli­nicz­nie kon­se­kwen­cje, a niniej­szy efekt może być nasi­lo­ny w przy­pad­ku przyj­mo­wa­nia kil­ku róż­nych pre­pa­ra­tów zawie­ra­ją­cych w swo­im skła­dzie lak­to­zę (np. w przy­pad­ku osób star­szych), w tym rów­nież pre­pa­ra­tów OTC.