Sepsa – jak ją rozpoznać? Jak jej uniknąć?

Więk­szość Pola­ków (71 proc.) nie wie, jakie są obja­wy sep­sy, ani w jaki spo­sób moż­na jej zapo­biec (69 proc.) – wyni­ka z badań prze­pro­wa­dzo­nych przez SW Rese­archⁱ. Tym­cza­sem w sku­tecz­nej wal­ce z sep­są decy­du­ją­ce zna­cze­nie ma jej szyb­kie roz­po­zna­nie. Doty­czy to zwłasz­cza sep­sy menin­go­ko­ko­wej, któ­ra jest naj­groź­niej­sza i naj­czę­ściej doty­ka naj­młod­szych dzie­ciⁱⁱ – mówi­li eks­per­ci pod­czas kon­fe­ren­cji zor­ga­ni­zo­wa­nej z oka­zji Świa­to­we­go Dnia Sep­sy (13 wrze­śnia).

Sep­sa nie jest cho­ro­bą, lecz zespo­łem obja­wów roz­wi­ja­ją­cych się wsku­tek nad­mier­nej reak­cji ukła­du odpor­no­ścio­we­go czło­wie­ka na zaka­że­nie. Sta­no­wi bez­po­śred­nie zagro­że­nie życia, ponie­waż w jej prze­bie­gu docho­dzi do nie­wy­dol­no­ści wie­lu klu­czo­wych narzą­dów, takich jak ner­ki, wątro­ba, ser­ce i płu­caⁱⁱⁱ. Co roku w Pol­sce notu­je się co naj­mniej 50 000 przy­pad­ków sep­sy^iv, na świe­cie 47 — 50 mln przy­pad­ków, a 11 mln osób z jej powo­du umie­ra^v. Nato­miast oso­by, któ­re prze­ży­ją, do koń­ca życia zma­ga­ją się z poważ­ny­mi skut­ka­mi zdro­wot­ny­mi.

Świa­to­wy Dzień Sep­sy obcho­dzo­ny jest od 2012 roku z ini­cja­ty­wy Glo­bal Sep­sis Allian­ce. Jego celem jest zwięk­sze­nie świa­do­mo­ści na temat sep­sy, któ­ra sta­no­wi naj­częst­szą moż­li­wą do unik­nię­cia przy­czy­nę śmier­ci na świe­cie^vi. Jed­nym z naj­bar­dziej sku­tecz­nych spo­so­bów pro­fi­lak­ty­ki są szcze­pie­nia chro­nią­ce przed groź­ny­mi drob­no­ustro­ja­mi, wywo­łu­ją­cy­mi sep­sę^vii. Za roz­wój sep­sy naby­tej poza szpi­ta­lem odpo­wia­da nie­wiel­ka licz­ba gatun­ków bak­te­rii o dużej zja­dli­wo­ści, tj.  menin­go­ko­ki, pneu­mo­ko­ki, pałecz­ki hemo­fil­ne typu B, i pacior­kow­ce rop­ne. Sep­sa pozasz­pi­tal­na doty­czy zwy­kle dzie­ci, mło­dzie­ży i ludzi mło­dych, czę­sto bez jasno okre­ślo­nych czyn­ni­ków ryzy­ka^viii.

Sep­sa u dzie­ci ma taką samą czę­stość wystę­po­wa­nia, cho­ro­bo­wość i śmier­tel­ność jak w popu­la­cji doro­słych, co potwier­dza­ją mię­dzy­na­ro­do­we bada­nia. Nie jest czę­sto spo­ty­ka­na, ale jest na tyle groź­na dla zdro­wia i życia, że jeśli moż­na jej zapo­biec, to bez­względ­nie nale­ży to robić. Dla­te­go pro­wa­dzi­my dzia­ła­nia edu­ka­cyj­ne pro­mu­ją­ce pro­fi­lak­ty­kę sep­sy, w tym szcze­pie­nia – mówi­ła dr. n. o zdrow. Doro­ta Klesz­czew­ska, pre­zes Fun­da­cji Insty­tu­tu Mat­ki i Dziec­ka w War­sza­wie, orga­ni­za­tor kon­fe­ren­cji.

Wie­dza błęd­na lub nie­peł­na

– Potrze­ba edu­ka­cji, bo jak widać wie­dza na temat wcze­sne­go wykry­wa­nia obja­wów sep­sy i moż­li­wo­ści jej zapo­bie­ga­nia jest niska. Doty­czy to zarów­no całe­go spo­łe­czeń­stwa, jak i matek nie­mow­ląt, choć one na szczę­ście są bar­dziej świa­do­me. Ale to wła­śnie mło­de mat­ki tej wie­dzy potrze­bu­ją naj­bar­dziej, ponie­waż dzie­ci do 1. roku życia z powo­du nie­doj­rza­ło­ści ukła­du odpor­no­ścio­we­go są w gru­pie naj­więk­sze­go ryzy­ka roz­wo­ju sep­sy, zwłasz­cza tej naj­groź­niej­szej, menin­go­ko­ko­wej – komen­to­wał lek. Łukasz Duraj­ski, prze­wod­ni­czą­cy Zespo­łu ds. Szcze­pień Okrę­go­wej Izby Lekar­skiej w War­sza­wie, autor blo­ga DoktorekRadzi.pl.

Jak wyni­ka z badań opi­nii prze­pro­wa­dzo­nych w sierp­niu na zle­ce­nie Fun­da­cji IMiD przez SW Rese­arch na repre­zen­ta­tyw­nej pró­bie 1043 Pola­ków¹, zale­d­wie co trze­cia oso­ba (29 proc.) dekla­ru­je, że wie, jak roz­po­znać sep­sę. Podob­ny odse­tek (31 proc.) przy­zna­je, że wie, jak jej unik­nąć, a tyl­ko co czwar­ta oso­ba (23 proc.), któ­re drob­no­ustro­je naj­czę­ściej ją wywo­łu­ją.

Więk­szą wie­dzę na temat sep­sy mają mat­ki nie­mow­ląt (dzie­ci poni­żej 1. roku życia), któ­rych 500 dodat­ko­wo wzię­ło udział w bada­niu. Odse­tek respon­den­tek dekla­ru­ją­cych, że zna obja­wy sep­sy jest dwa razy wyż­szy niż w całym spo­łe­czeń­stwie (60 proc.). Rów­nie dużą róż­ni­cę na korzyść matek widać w przy­pad­ku odpo­wie­dzi na pyta­nie o drob­no­ustro­je wywo­łu­ją­ce sep­sę (43 proc. twier­dzi, że ma wie­dzę na ten temat). Tyl­ko nie­co wię­cej mam (46 proc.) przy­zna­je, że wie, jak jej unik­nąć.

Jed­nak­że dekla­ro­wa­na wie­dza, zarów­no w całym spo­łe­czeń­stwie, jak wśród matek czę­sto jest nie­peł­na lub błęd­na. Tyl­ko poło­wa tych, któ­rzy dekla­ro­wa­li zna­jo­mość obja­wów sep­sy wska­za­ła je popraw­nie (42 proc. w obu gru­pach). Z kolei szcze­pie­nia jako naj­bar­dziej sku­tecz­ny spo­sób ochro­ny przed sep­są pra­wi­dło­wo wybra­ło zale­d­wie 18 proc. Pola­ków oraz 40 proc. matek – pod­czas gdy 60 proc. mam za bar­dziej sku­tecz­ne uzna­ło takie spo­so­by jak czę­ste mycie rąk, dba­nie o odpor­ność orga­ni­zmu, np. poprzez odpo­wied­nią die­tę, czy uni­ka­nie prze­by­wa­nia w dużych sku­pi­skach. Za to zna­ko­mi­ta więk­szość w obu gru­pach bez­błęd­nie wska­za­ła bak­te­rie, np. menin­go­ko­ki, jako te drob­no­ustro­je, któ­re naj­czę­ściej wywo­łu­ją sep­sę.

Łatwiej unik­nąć niż roz­po­znać

Sep­sa menin­go­ko­ko­wa jest jed­ną z naj­groź­niej­szych, ponie­waż z począt­ku jej obja­wy są mało cha­rak­te­ry­stycz­ne (przy­po­mi­na­ją prze­zię­bie­nie lub gry­pę)^ix, a ma bły­ska­wicz­ny prze­bieg (do roz­wo­ju sta­nu zagra­ża­ją­ce­go życiu może dojść zale­d­wie w 24 godzi­ny)^x i wyso­ką śmier­tel­ność (umie­ra nawet 1 na 5 cho­rych, dru­gie tyle zosta­je oka­le­czo­nych)^xi. – Szyb­kie roz­po­zna­nie i wdro­że­nie kom­plek­so­we­go lecze­nia w przy­pad­ku sep­sy menin­go­ko­ko­wej jest klu­czo­we. Nie­ste­ty, dużo zale­ży od oko­licz­no­ści i czyn­ni­ka ludz­kie­go. W prak­ty­ce pacjen­ci są hospi­ta­li­zo­wa­ni śred­nio po 19 godzi­nach trwa­nia cho­ro­by. A w przy­pad­ku menin­go­ko­ków łatwe roz­po­zna­nie, to na ogół spóź­nio­ne roz­po­zna­nie – wyja­śnił prof. Leszek Szen­born, kie­row­nik Kate­dry i Kli­ni­ki Pedia­trii i Cho­rób Infek­cyj­nych AM we Wro­cła­wiu. – Sep­sy menin­go­ko­ko­wej łatwiej unik­nąć niż w porę roz­po­znać i uzy­skać opty­mal­ny efekt lecze­nia. A naj­lep­szym spo­so­bem pre­wen­cji są szcze­pie­nia – pod­kre­ślił eks­pert.

W Pol­sce w pierw­szej kolej­no­ści zale­ca się^xii szcze­pie­nia prze­ciw menin­go­ko­kom typu B, któ­re wywo­łu­ją naj­wię­cej przy­pad­ków inwa­zyj­nej cho­ro­by menin­go­ko­ko­wej (wystę­pu­je pod posta­cią sep­sy i/lub zapa­le­nia opon mózgo­wo-rdze­nio­wych^xiii), zarów­no w całym spo­łe­czeń­stwie, jak i wśród dzie­ci do 2 r. roku życia (odpo­wied­nio 66 proc. i 75 proc.)^.

Sep­sę z zapa­le­niem opon mózgo­wo-rdze­nio­wych, wywo­ła­ną przez menin­go­ko­ki typu B w wie­ku nie­peł­na 3 lat prze­szedł syn Mał­go­rza­ty Laso­ty. – Po cho­ro­bie Miłosz prze­stał mówić, prze­stał zgła­szać potrze­by fizjo­lo­gicz­ne, jak się póź­niej oka­za­ło, stra­cił słuch – rela­cjo­no­wa­ła jego mama. Nigdy wcze­śniej nie sły­sza­ła o ist­nie­niu menin­go­ko­ków, a lekarz w przy­chod­ni pierw­sze obja­wy cho­ro­by roz­po­znał jako trzyd­niów­kę i ode­słał ją z dziec­kiem do domu. – Przy wypi­sie ze szpi­ta­la zosta­li­śmy z mężem poin­for­mo­wa­ni, że przej­ście tej cho­ro­by nie daje na nią odpor­no­ści. Nie chce­my dru­gi raz tego prze­cho­dzić, dla­te­go zarów­no Miło­sza, jak i młod­szą cór­kę zaszcze­pi­li­śmy prze­ciw­ko menin­go­ko­kom typu B – tłu­ma­czy­ła pani Mał­go­rza­ta, któ­ra wzię­ła udział w kon­fe­ren­cji oraz wystą­pi­ła w wyświe­tlo­nym pod­czas wyda­rze­niu spo­cie „Mamy o sep­sie”. Jak doda­ła, ma nadzie­ję, że wie­lu rodzi­com otwo­rzy on oczy i uświa­do­mi, dla­cze­go war­to chro­nić się przed menin­go­ko­ka­mi.