Skuteczna profilaktyka raka piersi – słoweński system może być dla nas przykładem

Wcze­sne wykry­wa­nie raka pier­si zna­czą­co zwięk­sza szan­se na sku­tecz­ne lecze­nie i prze­ży­cie pacjen­tek. Klu­czo­wym ele­men­tem w tym pro­ce­sie jest regu­lar­ne uczest­nic­two kobiet w bada­niach prze­sie­wo­wych. Doświad­cze­nia Sło­we­nii, w szcze­gól­no­ści reali­za­cja ich naro­do­we­go pro­gra­mu pro­fi­lak­tycz­ne­go, dostar­cza­ją cen­nych wska­zó­wek na temat efek­tyw­nych stra­te­gii zwięk­sza­nia fre­kwen­cji w bada­niach pro­fi­lak­tycz­nych, któ­re mogą zna­leźć zasto­so­wa­nie tak­że w Pol­sce. Jakie dzia­ła­nia powin­ny zostać pod­ję­te, by to się uda­ło?

W Sło­we­nii Pro­gram Badań Prze­sie­wo­wych w kie­run­ku Raka Pier­si DORA ofe­ru­je bez­płat­ną mam­mo­gra­fię raz na dwa lata dla kobiet obję­tych sło­weń­skim sys­te­mem ubez­pie­cze­nia zdro­wot­ne­go, co eli­mi­nu­je barie­ry finan­so­we. Udział w pro­gra­mie jest dobro­wol­ny, ale kobie­ty otrzy­mu­ją imien­ne zapro­sze­nia z wyzna­czo­nym ter­mi­nem i miej­scem bada­nia, wysy­ła­ne tra­dy­cyj­ną pocztą.Dzięki wyso­kim stan­dar­dom jako­ści zgod­nym z euro­pej­ski­mi wytycz­ny­mi oraz regu­lar­ne­mu moni­to­ro­wa­niu efek­tyw­no­ści, pro­gram ten osią­ga wyso­ki poziom uczest­nic­twa^[1]. W 2021 roku sko­rzy­sta­ło z nie­go 78% upraw­nio­nych kobiet^[2].

– Rak pier­si jest nadal jed­ną z głów­nych przy­czyn zgo­nów kobiet w Euro­pie, w tym w Pol­sce, co spra­wia, że sku­tecz­ne pro­gra­my badań prze­sie­wo­wych mają klu­czo­we zna­cze­nie dla rato­wa­nia życia. Mam­mo­gra­fia może wykryć raka we wcze­snym sta­dium, gdy szan­se na wyle­cze­nie są naj­więk­sze, ale udział w bada­niach prze­sie­wo­wych jest nadal wyzwa­niem w wie­lu kra­jach. Nie­po­kój, błęd­ne prze­ko­na­nia i brak infor­ma­cji czę­sto powstrzy­mu­ją kobie­ty przed pod­ję­ciem tego kro­ku, któ­ry może oka­zać się kry­tycz­ny dla ich zdro­wia i życia. Jako oso­ba głę­bo­ko zaan­ga­żo­wa­na w pod­no­sze­nie świa­do­mo­ści i pro­mo­wa­nie pro­fi­lak­ty­ki raka pier­si u kobiet w Euro­pie i poza nią, postrze­gam edu­ka­cję i dzie­le­nie się infor­ma­cja­mi opar­ty­mi na dowo­dach jako klucz do prze­ła­ma­nia tych barier. Kobie­ty muszą wie­dzieć, że mam­mo­gra­fia jest narzę­dziem pro­fi­lak­tycz­nym, a nie czymś zare­zer­wo­wa­nym tyl­ko dla tych, któ­rzy już doświad­cza­ją obja­wów. Jasna i empa­tycz­na komu­ni­ka­cja może pomóc roz­wiać oba­wy i umoż­li­wić kobie­tom prze­ję­cie odpo­wie­dzial­no­ści za swo­je zdro­wie – mówi Tan­ja Špa­nić, Prze­wod­ni­czą­ca Euro­pa Don­na Sło­we­nia.

Lek­cja do odro­bie­nia dla Pol­ski

W Pol­sce pro­gram pro­fi­lak­ty­ki raka pier­si od koń­ca 2023 roku skie­ro­wa­ny jest do kobiet w wie­ku 45–74 i finan­so­wa­ny przez Naro­do­wy Fun­dusz Zdro­wia. Jed­nak jego funk­cjo­no­wa­nie róż­ni się od sło­weń­skie­go pod kil­ko­ma klu­czo­wy­mi wzglę­da­mi. Przede wszyst­kim kobie­ty muszą zgła­szać się na bada­nia samo­dziel­nie, wysy­ła­nia zapro­szeń zaprze­sta­no w 2014 roku. Po rezy­gna­cji z tej prak­ty­ki zaob­ser­wo­wa­no spa­dek zgła­szal­no­ści na mam­mo­gra­fię z oko­ło 44% w 2014 roku do 34% w 2021 roku, a obec­nie wyno­si ona oko­ło 31%^[3].

Według badań zre­ali­zo­wa­nych przez Bio­stat w 2024 roku z ini­cja­ty­wy Fun­da­cji Onko­Ca­fe – Razem lepiej^[4], tyl­ko 68% respon­den­tek oce­nia dostęp­ność mam­mo­gra­fii w swo­jej oko­li­cy jako dobrą lub bar­dzo dobrą. Dodat­ko­wo kobie­ty, jako powód rezy­gna­cji z wyko­na­nia badań poda­ją strach przed dia­gno­zą, oba­wy o ból pod­czas bada­nia oraz brak świa­do­mo­ści zna­cze­nia pro­fi­lak­ty­ki. Respon­dent­ki zwra­ca­ły uwa­gę tak­że na pro­ble­my z reje­stra­cją, w tym dłu­gi czas ocze­ki­wa­nia na połą­cze­nie tele­fo­nicz­ne, brak przy­po­mnie­nia o bada­niu oraz brak aktu­al­nych infor­ma­cji o dostęp­nych mam­mo­bu­sach. 

Tań­szą i sze­rzej dostęp­ną alter­na­ty­wę dla listo­wych zapro­szeń mogły­by sta­no­wić zapro­sze­nia SMS‑y i powia­do­mie­nia w IKP. Ponad 90% doro­słych Pola­ków posia­da tele­fon komór­ko­wy^[5], a powia­do­mie­nia SMS-owe są wyko­rzy­sty­wa­ne już w innych obsza­rach, takich jak aler­ty pogo­do­we.

– W obli­czu sys­te­ma­tycz­ne­go wzro­stu zacho­ro­wal­no­ści na raka pier­si oraz wyso­kich wskaź­ni­ków umie­ral­no­ści w Pol­sce, powin­ni­śmy natych­miast przy­wró­cić i wdro­żyć meto­dy wspie­ra­ją­ce pro­fi­lak­ty­kę. Przy­kład Sło­we­nii i wyni­ki nasze­go bada­nia poka­zu­ją wyso­ką sku­tecz­ność zapro­szeń w zwięk­sza­niu uczest­nic­twa kobiet w bada­niach mam­mo­gra­ficz­nych. Per­so­na­li­zo­wa­ne zapro­sze­nia listow­ne, w for­mie SMS‑a lub powia­do­mie­nia z apli­ka­cji IKP to goto­we i sku­tecz­ne roz­wią­za­nia, któ­re nale­ży wpro­wa­dzić „od zaraz”. Waż­ne jed­nak, aby były one odpo­wied­nio przy­go­to­wa­ne i wska­zy­wa­ły kobie­tom kolej­ne kro­ki, spra­wia­jąc, że pro­ces zapi­sa­nia się na bada­nie sta­nie się pro­sty i intu­icyj­ny. Dobrym roz­wią­za­niem jest tak­że dołą­cze­nie lin­ku do e‑rejestracji lub wyka­zu pla­có­wek reali­zu­ją­cych pro­gram. Takie podej­ście nie tyl­ko uła­twia dostęp do badań, ale rów­nież zwięk­sza szan­se na sku­tecz­ną reali­za­cję pro­gra­mów pro­fi­lak­tycz­nych – prze­ko­nu­je Anna Kupiec­ka, pre­ze­ska Zarzą­du Fun­da­cji Onko­Ca­fe – Razem Lepiej, wice­pre­ze­ska Ogól­no­pol­skiej Fede­ra­cji Onko­lo­gicz­nej.

 –  Z moje­go doświad­cze­nia wyni­ka, że naj­lep­sze rezul­ta­ty przy­no­si oso­bi­ste i bez­po­śred­nie podej­ście. Kie­dy zapro­sze­nie na bada­nie pocho­dzi od zaufa­ne­go pra­cow­ni­ka służ­by zdro­wia, takie­go jak lekarz rodzin­ny, ma ono ogrom­ne zna­cze­nie. Nawet pro­ste przy­po­mnie­nia SMS-owe są sku­tecz­ne – są wygod­ne, szyb­kie, a jed­no­cze­śnie nadal odbie­ra­ne jako sper­so­na­li­zo­wa­ne. Roz­sze­rze­nie takich dzia­łań, zwłasz­cza w obsza­rach, gdzie dostęp do usług medycz­nych jest ogra­ni­czo­ny, może przy­nieść real­ne efek­ty. Dostęp­ność to kolej­ny klu­czo­wy ele­ment. Mobil­ne jed­nost­ki mam­mo­gra­ficz­ne dosko­na­le spraw­dza­ją się w docie­ra­niu do kobiet w odle­głych rejo­nach, ale mogą obsłu­żyć tyl­ko ogra­ni­czo­ną licz­bę osób. Aby żad­na kobie­ta nie zosta­ła pomi­nię­ta, musi­my inwe­sto­wać zarów­no w mobil­ne, jak i sta­cjo­nar­ne pla­ców­ki – pod­kre­śla Tan­ja Špa­nić, eks­pert­ka ze Sło­we­nii.

Świa­to­wy Dzień Raka

4 lute­go obcho­dzi­li­śmy Świa­to­wy Dzień Raka. To oka­zja, by przy­po­mnieć o zna­cze­niu pro­fi­lak­ty­ki raka pier­si, obej­mu­ją­cej zarów­no dzia­ła­nia pier­wot­ne, takie jak zdro­wy styl życia, jak i wtór­ne, czy­li bada­nia prze­sie­wo­we. Zrów­no­wa­żo­ny styl życia powi­nien uwzględ­niać odpo­wied­nią ilość snu, zbi­lan­so­wa­ną die­tę, regu­lar­ną aktyw­ność fizycz­ną oraz uni­ka­nie uży­wek, takich jak alko­hol i papie­ro­sy.

Pro­fi­lak­ty­ka raka pier­si opie­ra się na:

• Regu­lar­nym samo­ba­da­niu pier­si, któ­re nale­ży wyko­ny­wać co mie­siąc (zobacz, instruk­taż wideo, jak pra­wi­dło­wo je wyko­nać link),
• Mam­mo­gra­fii co dwa lata dla kobiet w wie­ku 45–74 lat w ramach bez­płat­ne­go pro­gra­mu pro­fi­lak­ty­ki raka pier­si finan­so­wa­ne­go przez NFZ,
• Corocz­nym bada­niu pal­pa­cyj­nym pier­si prze­pro­wa­dza­nym przez gine­ko­lo­ga pod­czas ruty­no­wej wizy­ty,
• USG pier­si, wyko­ny­wa­nym dodat­ko­wo, jeśli zale­ci to lekarz.

Jeśli kobie­ta zauwa­ży jakie­kol­wiek nie­po­ko­ją­ce zmia­ny pod­czas samo­ba­da­nia, powin­na natych­miast umó­wić się na wizy­tę u spe­cja­li­sty. Może to być onko­log, gine­ko­log lub lekarz pierw­sze­go kon­tak­tu (bez skie­ro­wa­nia) bądź chi­rurg onko­lo­gicz­ny (ze skie­ro­wa­niem). Szcze­gó­ło­we infor­ma­cje na temat pro­fi­lak­ty­ki dostęp­ne są na stro­nie kam­pa­nii Wylecz raka pier­si HER2+ wyleczrakapiersi.pl/przymierz-sie-do-samobadania.

Doświad­cze­nia Sło­we­nii poka­zu­ją, że cen­tral­nie koor­dy­no­wa­ne zapro­sze­nia, roz­wój infra­struk­tu­ry i edu­ka­cja spo­łecz­na to klu­czo­we czyn­ni­ki suk­ce­su. Adap­ta­cja tych ele­men­tów w Pol­sce mogła­by zwięk­szyć uczest­nic­two kobiet w bada­niach pro­fi­lak­tycz­nych i zwięk­szyć sku­tecz­ność lecze­nia z uwa­gi na wcze­sne wykry­cie raka pier­si. Uspraw­nie­nie pro­gra­mu zwłasz­cza poprzez wpro­wa­dze­nie auto­ma­tycz­nych zapro­szeń, roz­wój mobil­nych jed­no­stek dia­gno­stycz­nych oraz bar­dziej inten­syw­ne dzia­ła­nia edu­ka­cyj­ne mogło­by uczy­nić dzia­ła­nia w zakre­sie pro­fi­lak­ty­ki raka pier­si w Pol­sce bar­dziej sku­tecz­ny­mi.

Kam­pa­nia „Wylecz raka pier­si HER2+” powsta­ła z myślą o kobie­tach z tym pod­ty­pem nowo­two­ru, a jej celem jest wspar­cie oraz edu­ka­cja cho­rych i ich bli­skich. Waż­nym aspek­tem jest tak­że zwięk­sza­nie świa­do­mo­ści spo­łecz­nej w zakre­sie pro­fi­lak­ty­ki raka pier­si. W ramach ini­cja­ty­wy uru­cho­mio­no stro­nę wyleczrakapiersi.pl oraz fan­pa­ge na Face­bo­oku Wylecz raka HER2+.

---

[1] https://dora.onko‑i.si/english

[2] https://nijz.si/wp-content/uploads/2022/03/4.2.3_DORA_2021_koncna‑1.pdf?utm_source=

[3] https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/dane-o-realizacji-programow/

[4] Bada­nie ilo­ścio­we w gru­pie 1000 kobiet w wie­ku 18–74 lat oraz pogłę­bio­ne bada­nie jako­ścio­we meto­dą IDI (in-depth inte­rview) na gru­pie 15 kobiet w wie­ku 46–73.

[5] https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2021/K_116_21.PDF