Uchyłki jelita grubego – definicja i rola diety w zapobieganiu zaostrzeniom i powikłaniom

lek. Kata­rzy­na Anto­niak-Sob­czak, inter­ni­sta

Uchył­ki (łac: diver­ti­cu­lo­sis coli) jeli­ta gru­be­go są drob­ny­mi, ok 5–10 mm śred­ni­cy prze­pu­kli­na­mi ślu­zów­ki przez bło­nę mię­śnio­wą okręż­ni­cy. Są uwa­ża­ne za scho­rze­nie cywi­li­za­cyj­ne, ponie­waż domi­nu­ją w spo­łe­czeń­stwie kra­jów roz­wi­nię­tych. Naj­czę­ściej wystę­pu­ją po 60. roku życia, gdzie doty­czą aż 1/3 popu­la­cji.

Cechą cha­rak­te­ry­stycz­ną jest ich wystę­po­wa­nie głów­nie w esi­cy (>90%), nato­miast nie wystę­pu­ją w odbyt­ni­cy. Za jeden z czyn­ni­ków ryzy­ka roz­wo­ju uchył­ków wymie­nia się nie­do­bór błon­ni­ka w die­cie. Uchył­ki jeli­ta gru­be­go zwy­kle nie dają obja­wów (ok. 80% przy­pad­ków), są roz­po­zna­wa­ne przy­pad­ko­wo w kolo­no­sko­pii lub w bada­niu tomo­gra­fii kom­pu­te­ro­wej.

Pozo­sta­łe 20% przy­pad­ków sta­no­wią obja­wo­we sta­ny zapal­ne uchył­ków nazy­wa­ne cho­ro­bą uchył­ko­wą okręż­ni­cy.

Naj­częst­sze obja­wy cha­rak­te­ry­zu­ją­ce to zaostrze­nie to: bóle brzu­cha szcze­gól­nie w lewym dol­nym kwa­dran­cie i zmia­na ryt­mu wypróż­nień, np. zapar­cie naprze­mien­nie z bie­gun­ką lub zapar­cie i wzdę­cia.

W posta­ci bez­ob­ja­wo­wej w obra­zie kli­nicz­nym mogą wystę­po­wać zapar­cia, ale nie towa­rzy­szą temu bóle brzu­cha, dla­te­go pod­sta­wo­wa zasa­dą postę­po­wa­nia i lecze­nia w tym przy­pad­ku jest odpo­wied­nia die­ta. Zale­ca się zwięk­sze­nie spo­ży­cia błon­ni­ka pokar­mo­we­go, czy­li sto­so­wa­nie tzw. die­ty wyso­ko­reszt­ko­wej.

Błon­nik pobu­dza mecha­nicz­nie pra­cę jelit, jed­nak nale­ży pamię­tać, że koniecz­ne jest wów­czas przyj­mo­wa­nie należ­nej ilo­ści obo­jęt­nych pły­nów (woda źró­dla­na lub mine­ral­na nie­ga­zo­wa­na, her­bat­ki owo­co­we) ok. 1,5–2 litrów dzien­nie.

W die­cie nale­ży uwzględ­nić przede wszyst­kim peł­no­ziar­ni­ste pro­duk­ty zbo­żo­we tj. pie­czy­wo żyt­nie, razo­we, maka­ro­ny razo­we, ryż brą­zo­wy, płat­ki owsia­ne, kasza gry­cza­na.

Boga­te w błon­nik są rów­nież warzy­wa i owo­ce, szcze­gól­nie spo­ży­wa­ne ze skór­ką, jed­nak z die­ty nale­ży wyklu­czyć pro­duk­ty z drob­ny­mi pest­ka­mi, np. tru­skaw­ki, jeży­ny, pomi­do­ry, kiwi, wino­gron, cze­re­śnie.

Owo­ce te mogą być jedy­nie spo­ży­wa­ne w for­mie prze­cie­rów pozba­wio­nych drob­nych pestek. Pest­ki te mogą zale­gać w dnach uchył­ków i dopro­wa­dzić do sta­nu zapal­ne­go i zaostrze­nia cho­ro­by.

Posił­ki nale­ży spo­ży­wać 4–5 razy dzien­nie w małych por­cjach. W tej die­cie prze­ciw­ska­za­ne są potra­wy z roślin strącz­ko­wych, bar­dzo tłu­ste gatun­ki mięs: bara­ni­na, wie­przo­wi­na lub mię­sa sma­żo­ne. Nie jest rów­nież zale­ca­ne świe­że pie­czy­wo, cze­ko­la­da, kakao, alko­hol, her­ba­ta moc­na i czer­wo­ne wino wytraw­ne.

Prze­ci­wień­stwem takie­go postę­po­wa­nia jest die­ta ubo­go­eszt­ko­wa, łatwo­straw­na z ogra­ni­cze­niem błon­ni­ka w die­cie. Zale­ca się ją w m.in. sta­nach zapal­nych jelit i zapa­le­niu uchył­ków okręż­ni­cy. Gdy nasi­la­ją się zapar­cia i bóle brzu­cha, w stol­cu poja­wia się krew nale­ży zgło­sić się do leka­rza pierw­sze­go kon­tak­tu.

Pod­sta­wą lecze­nia w posta­ci nie­po­wi­kła­nej jest die­ta i odpo­czy­nek, nato­miast w posta­ci powi­kła­nej tj.: ostre zapa­le­nie uchył­ków lub per­fo­ra­cja lub nie­droż­ność koniecz­na może być anty­bio­ty­ko­te­ra­pia i lecze­nie ope­ra­cyj­ne, chi­rur­gicz­ne. Dla­te­go tak waż­ne jest sto­so­wa­nie się do zale­ceń w posta­ci bez­ob­ja­wo­wej.

Cza­sa­mi oprócz die­ty w posta­ci bez­ob­ja­wo­wej moż­na zasto­so­wać leki roz­kur­czo­we, ponad­to w okre­sach remi­sji moż­na sto­so­wać nie­kla­sycz­ny anty­bio­tyk — rifak­sy­mi­nę (w cyklach 7‑dniowych przez 3 mie­sią­ce), z prze­pi­su leka­rza.

Okres zaostrze­nia prze­bie­ga odmien­nie, czę­sto wyma­ga hospi­ta­li­za­cji, szcze­gól­nie u osób star­szych z wie­lo­ma scho­rze­nia­mi oraz u kobiet w cią­ży. Po ustą­pie­niu ostre­go okre­su, kie­dy zale­ca­na jest hospi­ta­li­za­cja, ści­sła die­ta i lecze­nie zgod­nie ze stan­dar­da­mi, wdra­ża się stop­nio­wo die­tę opar­tą o jasne pie­czy­wo, kaszę jagla­ną i jęcz­mien­ną, ziem­nia­ki, ryż bia­ły.

Rów­nież w tym przy­pad­ku uni­ka­my warzyw i owo­ców z drob­ny­mi pest­ka­mi lub ich pozba­wia­my poprzez prze­cie­ra­nie przez sito.

Zabro­nio­ne są maka­ro­ny gru­be, kwa­śne prze­two­ry mlecz­ne, sery twa­ro­go­we, żół­te i topio­ne, ryby tłu­ste i wędzo­ne, cia­sta i tor­ty oraz warzy­wa tj.: kapu­sta, kala­fior, fasol­ka szpa­ra­go­wa, cebu­la, rzod­kiew, rze­pa, ogór­ki, groch, faso­la, czo­snek.

 

Przy­kła­do­wy jadło­spis w uchył­ko­wa­to­ści bez­ob­ja­wo­wej:

I śnia­da­nie: Pie­czy­wo razowe/graham z masłem, pasta z twa­ro­gu i zie­lo­nej pie­trusz­ki z dodat­kiem otrąb pszen­nych i ole­ju lnia­ne­go, sała­ta zie­lo­na z tar­tą rzod­kiew­ką i kefi­rem, her­ba­ta z cytry­ną

II śnia­da­nie: Buł­ka gra­ham­ka z pastą z tuń­czy­ka, sera żół­te­go, papry­ki czer­wo­nej i zie­lo­nej pie­trusz­ki z majo­ne­zem, man­da­ryn­ka, woda mine­ral­na, nie­ga­zo­wa­na

Obiad: Krup­nik z warzy­wa­mi, maka­ron orki­szo­wy, gulasz z indy­ka, ćwi­kła z jabł­kiem, kom­pot ze śli­wek

Pod­wie­czo­rek: Sałat­ka owo­co­wa (ana­nas, brzo­skwi­nia, jabł­ko, wino­gro­na bez pestek) z ser­kiem ulu­bio­nym.

Kola­cja: Tar­ta z ziem­nia­ków, wędli­ny i jajek, surów­ka z sała­ty lodo­wej i śli­wek suszo­nych

 

Przy­kła­do­wy jadło­spis w sta­nach zapal­nych uchył­ków: 

I śnia­da­nie: Kle­ik z gry­si­ku ryżo­we­go na wodzie, lek­ko oso­lo­ny, her­ba­ta owo­co­wa

II śnia­da­nie: Odwar z sie­mie­nia lnia­ne­go, suchar­ki

Obiad: Gry­sik na wywa­rze z warzyw, napar z mię­ty

Pod­wie­czo­rek: Mus z jabłek, chrup­ki kuku­ry­dzia­ne

Kola­cja: Kle­ik z pła­tów owsia­nych prze­tar­ty, wafle ryżo­we lub bisz­kop­ty bez­cu­kro­we natu­ral­ne

Piśmien­nic­two:
1. Inter­na Szcze­kli­ka ‑2014 i Mały Pod­ręcz­nik Inter­ny Szcze­kli­ka 2018/2019
2. Zasa­dy żywie­nia i die­te­ty­ka sto­so­wa­na-PZWL