Angina paciorkowcowa. Poradnik dla pacjenta
Angina paciorkowcowa – praktyczne informacje dla pacjentów
Dr n. med. Maria Kotowska, WUM
Czym jest angina paciorkowcowa i jak ją odróżnić od zwykłej, wirusowej infekcji gardła?
Angina paciorkowcowa (tonsillopharyngitis) to ostre bakteryjne zapalenie gardła i migdałków podniebiennych wywołane przez paciorkowca Streptococcus pyogenes (S. pyogenes). Choroba ta zaczyna się gwałtownie wysoką gorączka, silnym bólem gardła i powiększeniem węzłów chłonnych. Mogą temu towarzyszyć nudności, wymioty i bóle brzucha, niekiedy przypominające ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. Choroba ta, której leczenie polega na zastosowaniu antybiotyku, często mylona jest z wirusowym zapaleniem gardła.
Jeśli u dziecka od kilku dni utrzymują się stany podgorączkowe, a bólowi gardła towarzyszy kaszel, katar i chrypka oraz ogólne rozbicie, bóle mięśniowe i zapalenie spojówek, najprawdopodobniej mamy do czynienia z infekcją wirusową – przeziębieniem. W takiej sytuacji wystarczy leczenie objawowe, które zmniejszy objawy zapalenia, złagodzi przebieg choroby i przyspieszy zdrowienie.
W infekcji wirusowej stosujemy leki o działaniu przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym (najczęściej paracetamol lub ibuprofen).
Należy pamiętać także o odpoczynku, a także przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów (zwłaszcza w przypadku gorączki). Spośród domowych sposobów na wirusowe zapalenie gardła można zastosować płukanie gardła, stosowanie roztworów NaCl, preparatów miejscowo znieczulających, antyseptycznych czy picie herbaty z miodem i cytryną. Antybiotyki są zdecydowanie przeciwwskazane – nie tylko nie zwalczają wirusa a mogą osłabiać odporność i wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych.
Jak potwierdzić rozpoznanie anginy paciorkowcowej?
Odróżnienie infekcji wirusowej od bakteryjnej w oparciu o objawy chorobowe jest czasem trudne ze względu obecność wielu zmian o podobnym nasileniu. Przy wysokim podejrzeniu etiologii paciorkowcowej (nagły początek choroby, wysoka gorączka, intensywnie czerwone gardło z białymi nalotami na migdałkach i niewystępowanie kaszlu), należy bez zbędnej zwłoki skonsultować się/skonsultować dziecko z lekarzem. Potwierdzeniem etiologii bakteryjnej będzie pobranie wymazu z gardła i badanie bakteriologiczne. Prostszą i szybszą metodą, coraz częściej wykorzystywaną w gabinetach lekarskich, jest tzw. Strep A Test, czyli szybki test, dzięki któremu w ciągu 5 minut można się przekonać, czy angina jest wywołana przez paciorkowca ropotwórczego z grupy A. Badanie polega na wykryciu antygenu tej bakterii w wymazie pobranym z gardła. Potwierdzenie obecności S. pyogenes, będzie sygnałem do rozpoczęcia antybiotykoterapii.
Leczenie anginy paciorkowcowej?
Angina jako infekcja bakteryjna wymaga zastosowania antybiotyku w celu wyeliminowania drobnoustroju, który wywołał chorobę i zmniejszenie ryzyka niebezpiecznych powikłań, takich jak ostre zapalenie ucha środkowego i zatok obocznych nosa, zapalenie szyjnych węzłów chłonnych, zapalenie płuc i wystąpienie gorączki reumatycznej. Na szczęście, pomimo wieloletniego stosowania penicyliny, wszystkie szczepy S. pyogenes są w dalszym ciągu w pełni wrażliwe na ten antybiotyk, a minimalne stężenia antybiotyku które są potrzebne do zabicia tego patogenu nie uległy zwiększeniu od czasu jego wprowadzenia do lecznictwa. Wobec tego leczeniem z wyboru jest zastosowanie penicyliny.
Aby antybiotykoterapia była skuteczna należy zastosować się ściśle do zaleceń lekarskich dotyczących dawkowania, odstępów między dawkami oraz czasu terapii. Głównym problemem związanym z zastosowaniem penicyliny jest nieprzestrzeganie zleceń lekarskich przez chorego, w szczególności dzieci, wynikające z konieczności częstego podawania leku i długiego czasu leczenia.
Główne zasady poprawnego przyjmowania antybiotyku są następujące:
Antybiotyk powinien być przyjmowany w stałych, ściśle określonych godzinach
Skuteczność antybiotyku uzależniona jest od odpowiedniego stężenia w tkankach, które musi być utrzymywane przez określony czas, dlatego bardzo istotne jest przyjmowanie leku w regularnych, ściśle określonych odstępach czasu zgodnie z zaleceniem lekarza. Gdy antybiotyk ma być podawany trzy, bądź cztery razy dziennie (a wiec odpowiednio co 8 lub 6 godzin), należy odpowiednio podzielić dobę, planując godziny snu w nocy i aktywności w dzień. Zdecydowanie łatwiej jest gdy lek dawkujemy 2 x na dobę – tu też należy pamiętać o tym aby odstęp wynosił regularnie 12 godzin.
Antybiotyk powinien być przyjmowany do końca zaleconej terapii
Ważne jest doprowadzenie kuracji antybiotykowej do końca, zgodnie z zaleceniem lekarza. Zwykle obejmuje to cały okres utrzymywania się gorączki i objawów zakażenia oraz dodatkowo 2–5 dni po ich ustąpieniu. Lecząc anginę paciorkowcową należy utrzymać terapię przez 10 dni, pomimo tego, że ból gardła i gorączka ustąpiły po 2–3 dobach leczenia. Trzeba bowiem pamiętać, iż celem antybiotykoterapii jest przede wszystkim skuteczne wyeliminowanie patogenu (eradykacja bakterii) a nie wyleczenie objawów. Przedwczesne odstawienie antybiotyku, gdy tylko nastąpi poprawa, może skutkować przetrwaniem bakterii chorobotwórczych, namnożeniem szczepów opornych i wczesnym nawrotem choroby, której leczenie może być znacznie trudniejsze.
Przyjmując antybiotyk należy zwrócić uwagę na odstęp czasu pomiędzy przyjmowanym lekiem a jedzeniem, rodzajem napojów wykorzystanych do popijania, przyjmowanymi witaminami i innymi lekami towarzyszącymi
Rozpoczynając kurację antybiotykową należy zawsze dokładnie przeczytać ulotkę dla pacjenta dołączoną do opakowania, zwracając uwagę na to czy antybiotyk należy podawać z pokarmem czy na czczo. Antybiotyki mogą w różny sposób reagować z pokarmami, z uwagi na substancje w nich zawarte. Części antybiotyków nie należy łączyć z pokarmem lub innymi lekami, ponieważ dochodzi do utrudnienia ich wchłaniania z przewodu pokarmowego a uzyskane stężenia będą zbyt niskie i niewystarczające do eradykacji patogenu. W takich przypadkach wskazane jest zażywanie ich co najmniej godzinę przed jedzeniem lub dwie godziny po posiłku.
W przypadku leczenia anginy paciorkowcowej penicyliną podawaną doustnie, antybiotyk ten można przyjmować niezależnie od posiłków, gdyż w tym przypadku pokarm ma niewielki wpływ na jego wchłanianie.
Antybiotyków nie należy popijać sokami cytrusowymi (szczególnie sokiem grejpfrutowym), mlekiem, produktami mlecznymi lub jogurtem czy kefirem. Także napoje zawierające kofeinę (kawa, herbata, cola), źle wpływają na proces wchłaniania leków. Należy przyjąć zasadę, że przyjmując antybiotyki doustnie należy zawsze popijać je wyłącznie niegazowaną, przechłodzoną wodą z zachowaniem odstępu czasu 1–2 godziny przed przyjęciem innych leków.
Ważne jest aby nie rozgryzać tabletek (jeśli w ulotce dla pacjenta nie jest to dozwolone) i nie wysypywać zawartości kapsułek na łyżeczkę. Jeśli rozdrobni się lek lub usunie osłonkę chroniącą substancję aktywną przed działaniem kwaśnego soku żołądkowego, do jelit dotrze mniejsza jego dawka i stężenie w tkankach okaże się zbyt niskie.
Nie należy rozpoczynać terapii antybiotykiem „na własną rękę” – bez konsultacji z lekarzem
Sięgając po antybiotyk, sięgasz po groźną, obosieczną broń. Lek ten ma skutecznie wyeliminować patogen (zabić bakterie) przy minimalnym ryzyku działań niepożądanych. Samodzielne, doraźne rozpoczęcie antybiotykoterapii lekiem, który pozostał w apteczce po poprzedniej pozornie podobnej infekcji jest dużym błędem. Infekcja może mieć inną etiologię, w tym wirusową i stosowanie antybiotyku jest w takiej sytuacji bezzasadne. Dawka i czas leczenia mogą być niewystarczające, ponadto może dojść do wystąpienia działań niepożądanych (uczulenie, biegunka) lub rozmycia objawów klinicznych. W przypadku braku poprawy i rozmaitych komplikacji, dalsze działanie może być znacznie utrudnione.
10 zasad odpowiedzialnego stosowania antybiotyku
Nie rozpoczynaj antybiotykoterapii samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem.
Przyjmowanie niewłaściwego leku lub brak wskazań do stosowania antybiotyku sprzyjają wystąpieniu oporności bakterii na podawany lek.
W pełni stosuj się do zaleceń lekarza dotyczących dawki leku, odstępów czasu między dawkami i długości terapii. Dzięki temu zapewnisz odpowiednie stężenia leku przez czas terapii, niezbędny do eradykacji patogenu.
Nie przerywaj leczenia gdy tylko ustąpi gorączka a ty poczujesz się lepiej. Niepełna eliminacja bakterii może spowodować namnożenie się pozostałych bakterii, które przetrwają, nabywając oporność na antybiotyk. Wystąpienie nawrotu zakażenia to tylko kwestia czasu.
Przed rozpoczęciem antybiotykoterapii zapoznaj się dokładnie z ulotką dolekową. Dowiesz się z niej jakie powinny być odstępy czasu w stosunku do posiłków, czy można rozgryzać tabletki, jakie mogą być potencjalne działania niepożądane, kiedy należy przerwać terapię i skonsultować się z lekarzem.
W trakcie leczenia obserwuj swój/dziecka organizm. Zwróć uwagę jak szybko ustępuje gorączka, jak zmniejsza się nasilenie objawów choroby, czy nie występują objawy niepożądane (nudności, biegunka, wysypka, obrzęki). W przypadku niepokojących sygnałów skontaktuj się niezwłocznie z lekarzem.
Jeśli objawy nie ustępują lub się nasilają, skontaktuj się z lekarzem, ponieważ możesz potrzebować ponownego badania i być może, zmiany antybiotyku.
W czasie kuracji zrezygnuj z picia napojów alkoholowych. Alkohol może zmieniać biodostępność antybiotyku, wpływając na jego wchłanianie lub metabolizm, zwiększając lub zmniejszając stężenie antybiotyku a tym samym osłabić działanie lub nasilić działania uboczne.
Rozważ zastosowanie środków chroniących naturalną florę jelitową. Wykazano, że stosowanie probiotyków (bakterie kwasu mlekowego czy grzyby z rodzaju Saccharomyces) w trakcie antybiotykoterapii redukuje ryzyko powstania biegunki poantybiotykowej.
Gdy zapisywany jest antybiotyk, poinformuj lekarza o wszystkich przyjmowanych na stałe lekach, chorobach przewlekłych i uczuleniach. Informacje te są niezbędne do wyboru takiego preparatu, który nie będzie wchodził w niebezpieczne dla zdrowia interakcje lekowe i zwiększał ryzyka alergii.
Niewykorzystany/niezużyty bądź przeterminowany antybiotyk (rozpuszczona zawiesina, kilka tabletek w blistrze) zwróć do apteki, wrzucając opakowanie do odpowiedniego pojemnika na leki. Lek zostanie zutylizowany w bezpieczny sposób i nie dostanie się do środowiska, ciebie zaś ominie pokusa samodzielnego rozpoczęcia terapii w przyszłości.
Profilaktyka, czyli czy można uniknąć zachorowania?
Niestety, nie możemy w 100% wyeliminować ryzyka zakażenia paciorkowcowego. Angina jest chorobą zakaźną, szerzącą się drogą kropelkową, poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą oraz poprzez wspólne spożywanie pokarmów i/lub płynów. W celu ograniczenia szerzenia się zakażenia, osoba chora na paciorkowcowe zapalenie gardła lub migdałków nie powinna się kontaktować z innymi osobami w przedszkolu, szkole lub w pracy przez okres 24 godz. od zastosowania skutecznego antybiotyku. Poza tym konieczne jest przestrzeganie podstawowych zasad higienicznych, tj. mycie rąk i osłona twarzy podczas kaszlu.